Wzorce kulturowe⁚ definicja, cechy, rodzaje i przykłady

Wzorce kulturowe⁚ definicja, cechy, rodzaje i przykłady

Wzorce kulturowe to zbiór wartości, przekonań, norm i praktyk, które kształtują zachowanie i postrzeganie świata przez członków danej grupy społecznej. Są one przekazywane z pokolenia na pokolenie, stanowiąc fundament tożsamości kulturowej.

Wprowadzenie⁚ Pojęcie wzorców kulturowych

Wzorce kulturowe, często nazywane również wzorcami społecznymi, stanowią fundamentalny element życia społecznego. Są to utrwalone schematy zachowań, poglądów i wartości, które charakteryzują daną grupę społeczną. Wzorce te kształtują sposób, w jaki członkowie danej społeczności postrzegają świat, komunikują się ze sobą, podejmują decyzje i wchodzą w interakcje z otoczeniem. Stanowią one niejako “instrukcję obsługi” życia społecznego, ułatwiając orientację w złożonej rzeczywistości i zapewniając poczucie przynależności do grupy.

Wzorce kulturowe są zróżnicowane i ewoluują wraz z czasem, odzwierciedlając zmiany społeczne, ekonomiczne i technologiczne. Mogą być specyficzne dla konkretnej kultury, grupy etnicznej, regionu geograficznego lub nawet dla mniejszych społeczności. Ich zrozumienie jest kluczowe dla efektywnej komunikacji międzykulturowej, budowania relacji i rozwiązywania konfliktów.

Wzorce kulturowe można porównać do “okularów”, przez które postrzegamy świat. Każda kultura ma swoje własne “okulary”, które kształtują jej sposób widzenia i interpretowania rzeczywistości. Zrozumienie tych “okularów” jest niezbędne do efektywnego porozumiewania się i budowania relacji z przedstawicielami innych kultur.

Cechy wzorców kulturowych

Wzorce kulturowe charakteryzują się szeregiem cech, które wpływają na ich funkcjonowanie i znaczenie w życiu społecznym. Do najważniejszych cech należą⁚

• Utrwalenie⁚ Wzorce kulturowe są przekazywane z pokolenia na pokolenie, co sprawia, że stają się trwałymi elementami tożsamości kulturowej. Są one utrwalane poprzez procesy socjalizacji, edukacji, tradycji i codziennych praktyk.
• Nieświadomość⁚ Często nie jesteśmy świadomi istnienia wzorców kulturowych, które nami kierują. Stają się one dla nas tak naturalne, że traktujemy je jako oczywiste i niekwestionowane.
• Zmienność⁚ Wzorce kulturowe nie są statyczne, ale podlegają zmianom w czasie. Ewoluują wraz z rozwojem społeczeństwa, wpływem innych kultur, postępem technologicznym i zmianami w systemie wartości.
• Różnorodność⁚ Wzorce kulturowe są zróżnicowane i zależą od wielu czynników, takich jak region geograficzny, przynależność etniczna, status społeczny, religia czy płeć.

Wzorce kulturowe stanowią podstawę dla zrozumienia różnorodności kulturowej i zachowań społecznych. Ich znajomość jest niezbędna dla efektywnej komunikacji międzykulturowej, budowania relacji i rozwiązywania konfliktów.

2.1. Uwarunkowanie społeczne

Wzorce kulturowe nie są przypadkowymi zjawiskami, ale wynikają z konkretnych uwarunkowań społecznych. Ich kształtowanie jest ściśle związane z historią, strukturą społeczną, systemem wartości, religią, językiem i innymi czynnikami, które charakteryzują daną grupę społeczną. Wzorce kulturowe są więc produktem interakcji międzyludzkich i odzwierciedlają specyficzne potrzeby, problemy i wyzwania, z którymi zmagają się członkowie danej społeczności.

Na przykład, w społeczeństwach o silnej strukturze hierarchicznej, wzorce kulturowe będą odzwierciedlać szacunek dla starszych i autorytetów, podczas gdy w społeczeństwach bardziej egalitarnych, nacisk będzie kładziony na równość i indywidualizm. Podobnie, w społeczeństwach rolniczych, wzorce kulturowe będą skupiać się na wartościach takich jak ciężka praca, oszczędność i rodzina, podczas gdy w społeczeństwach przemysłowych, nacisk będzie kładziony na innowacyjność, konkurencyjność i indywidualne sukcesy.

Zrozumienie uwarunkowań społecznych, które leżą u podstaw wzorców kulturowych, jest niezbędne dla ich prawidłowej interpretacji i dla efektywnego porozumiewania się między przedstawicielami różnych kultur.

2;2. Dynamika i zmienność

Wzorce kulturowe nie są statyczne, ale podlegają ciągłym zmianom. Ich dynamika jest uwarunkowana wieloma czynnikami, w tym⁚

• Wpływ innych kultur⁚ Kontakt z innymi kulturami może prowadzić do adaptacji, przejmowania i modyfikowania istniejących wzorców kulturowych. Proces ten jest szczególnie widoczny w kontekście globalizacji, gdzie różne kultury coraz częściej wchodzą ze sobą w interakcje.
• Zmiany społeczne⁚ Zmiany w strukturze społecznej, systemie wartości, technologii, ekonomii i polityce wpływają na ewolucję wzorców kulturowych. Na przykład, rewolucja przemysłowa doprowadziła do zmiany wzorców pracy, rodziny i życia społecznego.
• Ruchy społeczne⁚ Ruchy społeczne, takie jak ruchy feministyczne, ekologiczne czy LGBTQ+, często dążą do zmiany istniejących wzorców kulturowych, walcząc o równość, sprawiedliwość i prawa człowieka.
• Innowacje⁚ Nowe technologie, odkrycia naukowe i wynalazki mogą wpływać na kształtowanie nowych wzorców kulturowych. Na przykład, rozwój internetu i mediów społecznościowych zmienił sposób, w jaki komunikujemy się, zdobywamy informacje i budujemy relacje.

Dynamika i zmienność wzorców kulturowych są nieodłącznym elementem życia społecznego. Zrozumienie tych procesów jest kluczowe dla efektywnego przystosowywania się do zmieniającej się rzeczywistości i dla budowania bardziej inkluzywnych i tolerancyjnych społeczeństw.

2.3. Znaczenie dla życia społecznego

Wzorce kulturowe odgrywają kluczową rolę w życiu społecznym, kształtując interakcje międzyludzkie, ułatwiając komunikację, zapewniając poczucie przynależności i stabilizując życie społeczne. Ich znaczenie można przedstawić w następujący sposób⁚

• Integracja społeczna⁚ Wzorce kulturowe tworzą wspólny język, system wartości i norm, które integrują członków danej grupy społecznej, zapewniając poczucie jedności i przynależności. Ułatwiają one współdziałanie i wzajemne zrozumienie, co jest niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania społeczeństwa.
• Regulacja zachowań⁚ Wzorce kulturowe określają oczekiwania dotyczące zachowań, postaw i wartości, co pomaga w regulacji interakcji międzyludzkich i zapobiega konfliktom. Stanowią one rodzaj “instrukcji obsługi” życia społecznego, ułatwiając orientację w złożonej rzeczywistości.
• Tożsamość kulturowa⁚ Wzorce kulturowe są integralną częścią tożsamości kulturowej, tworząc poczucie przynależności do danej grupy społecznej. Pomagają one w definiowaniu “kim jesteśmy” i “gdzie nasze miejsce” w świecie.
• Przetrwanie i rozwój⁚ Wzorce kulturowe odzwierciedlają doświadczenia i wiedzę zdobyte przez pokolenia, co pomaga w adaptacji do zmieniającego się środowiska i w zapewnieniu przetrwania grupy społecznej.

Zrozumienie znaczenia wzorców kulturowych jest niezbędne dla efektywnego funkcjonowania w społeczeństwie, dla budowania relacji międzykulturowych i dla tworzenia bardziej inkluzywnych i tolerancyjnych społeczeństw.

Rodzaje wzorców kulturowych

Wzorce kulturowe można podzielić na różne kategorie, w zależności od ich funkcji i wpływu na życie społeczne. Najczęściej wyróżnia się następujące rodzaje⁚

• Wzorce normatywne⁚ Określają zasady i normy, które regulują zachowanie członków danej grupy społecznej. Są to np. normy etyczne, prawne, religijne, obyczajowe, które określają, co jest dopuszczalne, a co nie, w danym kontekście kulturowym. Wzorce normatywne wpływają na sposób ubierania się, jedzenia, komunikowania się, wyrażania emocji i zachowania w przestrzeni publicznej.
• Wzorce poznawcze⁚ Określają sposób postrzegania świata i interpretowania rzeczywistości. Są to np. schematy myślowe, stereotypy, systemy wiedzy, które wpływają na sposób, w jaki postrzegamy innych ludzi, wydarzenia i sytuacje. Wzorce poznawcze kształtują nasze oczekiwania, interpretacje i oceny rzeczywistości.
• Wzorce emocjonalne⁚ Określają sposób wyrażania emocji i reagowania na sytuacje emocjonalne. Są to np. normy dotyczące ekspresji emocjonalnej, sposoby radzenia sobie ze stresem, reakcje na sukcesy i porażki. Wzorce emocjonalne wpływają na sposób, w jaki komunikujemy swoje emocje, odczytujemy emocje innych i zarządzamy własnymi emocjami.

Wzorce kulturowe w różnych kategoriach wzajemnie na siebie oddziałują, tworząc kompleksowy system wartości, przekonań i norm, który kształtuje życie społeczne.

3.1. Wzorce kulturowe normatywne

Wzorce kulturowe normatywne stanowią zbiór zasad i norm, które regulują zachowanie członków danej grupy społecznej; Określają one, co jest dopuszczalne, a co nie, w danym kontekście kulturowym. Wzorce te są często uwarunkowane historycznie i odzwierciedlają wartości, przekonania i tradycje danej społeczności. Mogą być wyrażone w formie pisemnych przepisów prawnych, kodeksów etycznych, norm obyczajowych, tradycji religijnych, a także w formie nieformalnych reguł i zwyczajów.

Wzorce kulturowe normatywne regulują wiele aspektów życia społecznego, takich jak⁚

• Sposób ubierania się⁚ Normy dotyczące ubioru mogą być związane z płcią, wiekiem, stanowiskiem społecznym, okazją i klimatem.
• Zachowanie w przestrzeni publicznej⁚ Normy dotyczące zachowania w miejscach publicznych, takich jak transport publiczny, restauracje czy miejsca pracy, mogą obejmować głośność, odległość międzyludzką, sposób komunikowania się i wyrażania emocji.
• Sposób komunikowania się⁚ Normy dotyczące komunikacji obejmują język, ton głosu, język ciała, sposób zwracania się do innych osób i wyrażania szacunku.
• Sposób wyrażania emocji⁚ Normy dotyczące wyrażania emocji określają, jakie emocje są akceptowane, a jakie są tabu, w jakich sytuacjach można je wyrażać i jak intensywnie.

Zrozumienie wzorców kulturowych normatywnych jest kluczowe dla efektywnej komunikacji międzykulturowej i dla uniknięcia nieporozumień.

3.2. Wzorce kulturowe poznawcze

Wzorce kulturowe poznawcze określają sposób postrzegania świata i interpretowania rzeczywistości przez członków danej grupy społecznej. Są to niejako “okulary”, przez które spoglądamy na świat, kształtując nasze oczekiwania, interpretacje i oceny rzeczywistości. Wzorce te wpływają na sposób, w jaki myślimy, uczymy się, rozwiązujemy problemy i podejmujemy decyzje. Do najważniejszych wzorców poznawczych należą⁚

• Schematy myślowe⁚ To uproszczone reprezentacje rzeczywistości, które pomagają nam szybko i efektywnie przetwarzać informacje. Schematy te są często uwarunkowane kulturowo i mogą wpływać na nasze postrzeganie innych ludzi, wydarzeń i sytuacji.
• Stereotypy⁚ Uogólnione przekonania na temat grup społecznych, często oparte na uprzedzeniach. Stereotypy mogą być zarówno pozytywne, jak i negatywne, ale zawsze są uproszczeniami rzeczywistości i mogą prowadzić do błędnych ocen i dyskryminacji.
• Systemy wiedzy⁚ Zbiór wiedzy, umiejętności i wartości, które są przekazywane z pokolenia na pokolenie. Systemy wiedzy kształtują nasze rozumienie świata i wpływają na nasze decyzje i zachowania.
• Logika i rozumowanie⁚ Sposób, w jaki myślimy i rozwiązujemy problemy. W różnych kulturach mogą dominować różne style myślenia i rozumowania, np. analityczne vs. holisticzne.

Zrozumienie wzorców kulturowych poznawczych jest kluczowe dla efektywnej komunikacji międzykulturowej i dla uniknięcia nieporozumień wynikających z różnych sposobów postrzegania świata.

3.3. Wzorce kulturowe emocjonalne

Wzorce kulturowe emocjonalne określają sposób wyrażania emocji i reagowania na sytuacje emocjonalne przez członków danej grupy społecznej. Kształtują one nasze rozumienie emocji, sposoby ich wyrażania, odczytywania emocji innych osób i zarządzania własnymi emocjami. Wzorce te są często uwarunkowane historycznie i kulturowo i mogą różnić się znacznie między różnymi społeczeństwami.

Do najważniejszych wzorców kulturowych emocjonalnych należą⁚

• Ekspresja emocjonalna⁚ Normy dotyczące ekspresji emocjonalnej określają, jakie emocje są akceptowane, a jakie są tabu, w jakich sytuacjach można je wyrażać i jak intensywnie. Na przykład, w niektórych kulturach wyrażanie gniewu jest uważane za nieodpowiednie, podczas gdy w innych jest akceptowane i nawet zachęcane.
• Sposoby radzenia sobie ze stresem⁚ Różne kultury rozwijają różne strategie radzenia sobie ze stresem, np. medytację, aktywność fizyczną, rozmowę z przyjaciółmi, alkoholizm.
• Reakcje na sukcesy i porażki⁚ Sposoby reagowania na sukcesy i porażki również są uwarunkowane kulturowo. W niektórych kulturach sukces jest uważany za wynik wysiłku i wytrwałości, podczas gdy w innych za znak losowości i szczęścia.
• Postrzeganie emocji⁚ Różne kultury mają różne poglądy na emocje. Na przykład, w niektórych kulturach emocje są uważane za niebezpieczne i powinny być kontrolowane, podczas gdy w innych są uważane za naturalne i powinny być wyrażane.

Zrozumienie wzorców kulturowych emocjonalnych jest kluczowe dla efektywnej komunikacji międzykulturowej i dla uniknięcia nieporozumień wynikających z różnych sposobów wyrażania i odczytywania emocji.

Przykłady wzorców kulturowych

Wzorce kulturowe są obecne w każdym aspekcie życia społecznego, od sposobu jedzenia po sposób wyrażania emocji. Oto kilka przykładów wzorców kulturowych z różnych dziedzin życia⁚

• Wzorce kulturowe związane z jedzeniem⁚ Sposób jedzenia jest ściśle związany z kulturą. W niektórych kulturach posiłki są spożywane w ciszy i koncentracji, w innych w głośnej i radosnej atmosferze. Różne kultury mają również różne normy dotyczące przygotowywania i serwowania posiłków, a także wyboru produktów spożywczych.
• Wzorce kulturowe związane z zachowaniem w przestrzeni publicznej⁚ Normy dotyczące zachowania w przestrzeni publicznej mogą obejmować odległość międzyludzką, sposób poruszania się, głośność i sposób komunikowania się. Na przykład, w niektórych kulturach jest akceptowane głośne rozmawianie w miejscach publicznych, w innych jest to uważane za niegrzeczne.
• Wzorce kulturowe związane z wyrażaniem emocji⁚ Normy dotyczące wyrażania emocji mogą być bardzo różne w różnych kulturach. W niektórych kulturach jest akceptowane otwarte wyrażanie emocji, w innych jest to uważane za nieodpowiednie. Na przykład, w niektórych kulturach jest akceptowane wyrażanie gniewu, w innych jest to uważane za znak słabości.

Wzorce kulturowe kształtują nasze zachowanie, postrzeganie świata i nasze relacje z innymi ludźmi. Zrozumienie tych wzorców jest kluczowe dla efektywnej komunikacji międzykulturowej i dla uniknięcia nieporozumień.

4.1. Wzorce kulturowe związane z jedzeniem

Jedzenie jest nieodłącznym elementem życia społecznego, a sposoby jego przygotowywania, spożywania i postrzegania są ściśle związane z kulturą; Wzorce kulturowe związane z jedzeniem obejmują wybór produktów spożywczych, normy dotyczące przygotowywania posiłków, sposób serwowania jedzenia, sposób jedzenia i zachowanie przy stole.

Na przykład, w niektórych kulturach posiłki są spożywane w ciszy i koncentracji, w innych w głośnej i radosnej atmosferze. W niektórych kulturach posiłki są spożywane z ręki, w innych za pomocą sztućców. Różne kultury mają również różne normy dotyczące dzielenia się jedzeniem, na przykład, w niektórych kulturach jest niegrzeczne pozostawianie jedzenia na talerzu, w innych jest to znak szacunku do gospodarza.

Wzorce kulturowe związane z jedzeniem odzwierciedlają tradycje, wartości i przekonania danej grupy społecznej. Zrozumienie tych wzorców jest kluczowe dla efektywnej komunikacji międzykulturowej i dla uniknięcia nieporozumień w kontekście spożywania posiłków.

4.2. Wzorce kulturowe związane z zachowaniem w przestrzeni publicznej

Wzorce kulturowe dotyczące zachowania w przestrzeni publicznej określają, jak powinniśmy się zachowywać w miejscach publicznych, takich jak ulice, parki, transport publiczny, sklepy czy restauracje. Normy te regulują wiele aspektów naszego zachowania, w tym sposób poruszania się, głośność, odległość międzyludzką, sposób komunikowania się i wyrażania emocji.

Na przykład, w niektórych kulturach jest akceptowane głośne rozmawianie w miejscach publicznych, w innych jest to uważane za niegrzeczne. W niektórych kulturach ludzie stoją blisko siebie, w innych preferują większą odległość. W niektórych kulturach jest akceptowane dotykanie innych osób, w innych jest to uważane za naruszenie prywatności. Różne kultury mają również różne normy dotyczące zachowania w transporcie publicznym, np. dotyczące ustępowania miejsca starszym osobom, rozmowy przez telefon, jedzenia i picia.

Zrozumienie wzorców kulturowych dotyczących zachowania w przestrzeni publicznej jest kluczowe dla uniknięcia nieporozumień i dla budowania harmonijnych relacji z ludźmi z różnych kultur.

4.3. Wzorce kulturowe związane z wyrażaniem emocji

Wzorce kulturowe dotyczące wyrażania emocji określają, jak powinniśmy wyrażać swoje emocje w różnych sytuacjach społecznych. Różne kultury mają różne normy dotyczące ekspresji emocjonalnej, w tym jakie emocje są akceptowane, a jakie są tabu, w jakich sytuacjach można je wyrażać i jak intensywnie. Na przykład, w niektórych kulturach jest akceptowane otwarte wyrażanie emocji, w innych jest to uważane za nieodpowiednie. W niektórych kulturach jest akceptowane wyrażanie gniewu, w innych jest to uważane za znak słabości.

Różne kultury mają również różne sposoby radzenia sobie ze stresem. Na przykład, w niektórych kulturach ludzie preferują rozmawianie o swoich problemach z przyjaciółmi i rodziną, w innych preferują rozwiązania bardziej indywidualne, takie jak medytacja czy aktywność fizyczna. Różne kultury mają również różne poglądy na emocje negatywne, takie jak smutek czy lęk. W niektórych kulturach emocje negatywne są uważane za niebezpieczne i powinny być kontrolowane, w innych są uważane za naturalne i powinny być wyrażane.

Zrozumienie wzorców kulturowych dotyczących wyrażania emocji jest kluczowe dla efektywnej komunikacji międzykulturowej i dla uniknięcia nieporozumień wynikających z różnych sposobów wyrażania i odczytywania emocji.

Znaczenie wzorców kulturowych w kontekście globalizacji

Globalizacja, czyli proces wzajemnego połączenia i zależności między różnymi kulturami na świecie, ma ogromny wpływ na wzorce kulturowe. Z jednej strony, globalizacja prowadzi do rozprzestrzeniania się wzorców kulturowych na skalę światową, co może spowodować konwergencję kulturową, czyli zbliżanie się różnych kultur do siebie. Z drugiej strony, globalizacja może również prowadzić do dywergencji kulturowej, czyli wzmacniania różnic między kulturami, jako reakcja na globalizację i zachowanie własnej tożsamości kulturowej.

Globalizacja wpływa na wzorce kulturowe w wielu sferach życia, np. w sposób ubierania się, jedzenia, komunikowania się, rozrywki i sposobu życia. W wyniku globalizacji powstają również nowe wzorce kulturowe, które są hybrydyzacją różnych kultur. Hybrydyzacja kulturowa jest procesem mieszania się różnych wzorców kulturowych, co prowadzi do powstania nowych form kulturowych; Przykładem hybrydyzacji kulturowej jest muzyka światowa, która łączy elementy różnych kultur muzycznych.

Zrozumienie znaczenia wzorców kulturowych w kontekście globalizacji jest kluczowe dla efektywnego funkcjonowania w świecie zglobalizowanym i dla budowania harmonijnych relacji między ludźmi z różnych kultur;

5.1. Zjawisko konwergencji kulturowej

Konwergencja kulturowa, czyli zbliżanie się różnych kultur do siebie, jest jednym z kluczowych efektów globalizacji. Wzrost kontaktów międzykulturowych, rozprzestrzenianie się mediów i technologii oraz migracja ludności prowadzą do adoptowania wzorców kulturowych z innych kultur. W wyniku tego procesu różne kultury zaczynają wykazywać podobieństwa w sposób ubierania się, jedzenia, komunikowania się, rozrywki i sposobu życia.

Przykładem konwergencji kulturowej jest rozprzestrzenianie się fast foodów na całym świecie. Fast food jest przykładem globalnego wzorca kulturowego, który jest adoptowany przez ludzi z różnych kultur. Innym przykładem jest moda, która jest coraz bardziej globalna i łączy elementy różnych kultur. Konwergencja kulturowa może prowadzić do powstania nowych wzorców kulturowych, które są hybrydyzacją różnych kultur.

Konwergencja kulturowa ma zarówno pozytywne, jak i negatywne skutki. Z jednej strony, może prowadzić do wzrostu tolerancji i rozumienia między ludźmi z różnych kultur. Z drugiej strony, może prowadzić do utraty różnorodności kulturowej i do dominacji jednej kultury nad innymi.

5.2. Zjawisko dywergencji kulturowej

Dywergencja kulturowa, czyli wzmacnianie różnic między kulturami, jest również obserwowanym zjawiskiem w kontekście globalizacji. Wzrost kontaktów międzykulturowych może prowadzić do wzmacniania tożsamości kulturowej i odporności na wpływy ze strony innych kultur. W wyniku tego procesu różne kultury zaczynają się od siebie różnić coraz bardziej, zachowując i pielęgnując własne tradycje, wartości i normy.

Dywergencja kulturowa może występować jako reakcja na globalizację i na percepcję zagrożenia ze strony dominującej kultury. W wielu kulturach obserwuje się wzrost nacjonalizmu i patriotyzmu jako formy ochrony własnej tożsamości kulturowej przed globalizacją. Dywergencja kulturowa może również występować jako wynik wzrostu świadomości kulturowej i chęci zachowania własnej tożsamości kulturowej w świecie zglobalizowanym.

Dywergencja kulturowa może prowadzić do powstania nowych form kulturowych, które są wyraźnie odróżnialne od innych kultur. Przykładem dywergencji kulturowej jest wzrost popularności muzyki folkowej w wielu krajach jako forma ochrony własnej tradycji muzycznej.

5.3. Hybrydyzacja kulturowa

Hybrydyzacja kulturowa, czyli mieszanie się różnych wzorców kulturowych, jest jednym z najbardziej interesujących i dynamicznych procesów w kontekście globalizacji. W wyniku wzmożonych kontaktów międzykulturowych różne kultury zaczynają się wzajemnie na siebie wpływać, co prowadzi do powstania nowych form kulturowych, które łączą w sobie elementy różnych kultur.

Hybrydyzacja kulturowa może objawiać się w różnych sferach życia, np. w sposób ubierania się, jedzenia, muzyki, sztuki i języka. Przykładem hybrydyzacji kulturowej jest muzyka światowa, która łączy elementy różnych kultur muzycznych. Innym przykładem jest kuchnia fusion, która łączy w sobie elementy różnych kuchni narodowych. Hybrydyzacja kulturowa może również objawiać się w języku, np. w formie anglicyzmów w języku polskim;

Hybrydyzacja kulturowa jest procesem dynamicznym i ciągłym. W wyniku tego procesu powstają nowe wzorce kulturowe, które odzwierciedlają złożoność i różnorodność świata zglobalizowanego.