Talcott Parsons: biografia, wkład, teorie

Talcott Parsons⁚ biografia, wkład, teorie

Talcott Parsons był jednym z najbardziej wpływowych socjologów XX wieku, którego praca miała trwały wpływ na rozwój dyscypliny. Jego teorie, skupiające się na funkcjonalizmie i systemie społecznym, stały się podstawą dla wielu współczesnych koncepcji. Parsons stworzył kompleksową i ambitną wizję społeczeństwa, która pomogła wyjaśnić złożone relacje między jednostką a strukturą społeczną.

1. Wprowadzenie

Talcott Parsons (1902-1979) był amerykańskim socjologiem, którego praca miała głęboki wpływ na rozwój socjologii w XX wieku. Jego teorie, oparte na funkcjonalizmie i systemie społecznym, stały się podstawą dla wielu współczesnych koncepcji. Parsons był pionierem w stosowaniu metodologii systemowej do analizy społeczeństwa, a jego prace miały znaczący wpływ na rozwój socjologii amerykańskiej i europejskiej.

Parsons skupiał się na zrozumieniu struktury i funkcji społeczeństwa, podkreślając wzajemne zależności między różnymi instytucjami i grupami społecznymi. Jego teorie analizowały sposoby, w jakie społeczeństwo integruje się i utrzymuje stabilność w obliczu zmian i konfliktów. Parsons był również znany ze swojego zainteresowania działaniem społecznym, czyli sposobem, w jaki jednostki wchodzą w interakcje ze sobą i z systemem społecznym.

W tym artykule przyjrzymy się bliżej życiu i pracy Talcotta Parsonsa, analizując jego kluczowe koncepcje, teorie i wpływ na socjologię. Zbadamy również krytykę jego prac oraz ich znaczenie dla współczesnej teorii społecznej.

2. Biografia Talcotta Parsonsa

Talcott Parsons urodził się 13 grudnia 1902 roku w Colorado Springs w stanie Kolorado. Jego rodzice byli zamożnymi członkami klasy średniej, a Parsons otrzymał solidne wykształcenie. Studiował na Uniwersytecie Amherst, gdzie uzyskał tytuł licencjata w dziedzinie biologii w 1924 roku. Następnie kontynuował studia na Uniwersytecie Heidelbergu w Niemczech, gdzie zainteresował się socjologią i antropologią.

Po powrocie do Stanów Zjednoczonych Parsons uzyskał doktorat z socjologii na Uniwersytecie Harvarda w 1927 roku. W 1927 roku został wykładowcą na Uniwersytecie Harvarda, gdzie pozostał przez resztę swojej kariery akademickiej. W 1937 roku Parsons został mianowany profesorem socjologii, a w 1946 roku został kierownikiem Wydziału Socjologii. W 1951 roku został profesorem emerytowanym, ale nadal prowadził badania i publikował do swojej śmierci w 1979 roku.

Parsons był jednym z najbardziej wpływowych socjologów XX wieku. Jego praca miała trwały wpływ na rozwój socjologii, a jego teorie są nadal badane i dyskutowane przez socjologów na całym świecie.

2.1 Wczesne życie i edukacja

Talcott Parsons urodził się 13 grudnia 1902 roku w Colorado Springs w stanie Kolorado. Jego rodzice, Edward S. Parsons i Mary Augusta Parsons, byli zamożnymi członkami klasy średniej. Ojciec Parsonsa był prawnikiem, a matka była aktywistką społeczną. Parsons otrzymał solidne wykształcenie w domu i w prywatnych szkołach. Zainteresował się naukami społecznymi już w młodym wieku, a jego wczesne zainteresowania obejmowały historię, filozofię i religię.

W 1920 roku Parsons rozpoczął studia na Uniwersytecie Amherst w stanie Massachusetts. Początkowo studiował biologię, ale wkrótce zainteresował się socjologią i antropologią. W 1924 roku ukończył studia z tytułem licencjata w dziedzinie biologii. Po ukończeniu studiów Parsons wyjechał do Europy, gdzie kontynuował naukę na Uniwersytecie Heidelbergu w Niemczech. W Heidelbergu Parsons studiował pod kierunkiem Maxa Webera, jednego z najbardziej wpływowych socjologów XX wieku. W tym czasie Parsons zaczął rozwijać swoje własne poglądy na temat społeczeństwa i kultury.

W 1927 roku Parsons wrócił do Stanów Zjednoczonych i rozpoczął studia doktoranckie na Uniwersytecie Harvarda. W 1927 roku uzyskał doktorat z socjologii, pisząc rozprawę doktorską na temat “The Structure of Social Action”.

2.2 Kariera akademicka

Po uzyskaniu doktoratu Talcott Parsons rozpoczął pracę jako wykładowca na Uniwersytecie Harvarda w 1927 roku. W 1937 roku został mianowany profesorem socjologii, a w 1946 roku został kierownikiem Wydziału Socjologii. Parsons pozostał na Uniwersytecie Harvarda przez resztę swojej kariery akademickiej, odgrywając kluczową rolę w rozwoju socjologii amerykańskiej.

Parsons był płodnym autorem i jego prace obejmowały szeroki zakres tematów, od teorii działania społecznego po analizę systemów społecznych. Jego najbardziej wpływowe dzieła to “The Structure of Social Action” (1937), “The Social System” (1951) i “Societies⁚ Evolutionary and Comparative Perspectives” (1966). Parsons był również aktywnym członkiem wielu organizacji naukowych, w tym Amerykańskiego Towarzystwa Socjologicznego, którego był prezydentem w 1949 roku.

Parsons był znany ze swojego surowego i wymagającego stylu nauczania; Jego wykłady były często długie i złożone, ale jego studenci doceniali jego głębokie zrozumienie socjologii i jego zdolność do łączenia różnych teorii i koncepcji. Parsons był również znany ze swojego oddania nauce i swojej wiary w moc socjologii do zrozumienia i poprawy społeczeństwa.

2.3 Wpływ na socjologię

Talcott Parsons odegrał kluczową rolę w rozwoju socjologii w XX wieku. Jego teorie miały znaczący wpływ na rozwój dyscypliny, zarówno w Stanach Zjednoczonych, jak i na całym świecie. Parsons był pionierem w stosowaniu metodologii systemowej do analizy społeczeństwa, a jego prace miały trwały wpływ na rozwój socjologii amerykańskiej i europejskiej.

Parsons był znany ze swojego funkcjonalizmu, teorii, która skupia się na tym, jak różne części społeczeństwa działają razem, aby utrzymać stabilność i równowagę. Jego praca pomogła wyjaśnić złożone relacje między jednostką a strukturą społeczną, a także pomogła zrozumieć, jak społeczeństwo integruje się i utrzymuje stabilność w obliczu zmian i konfliktów. Parsons był również znany ze swojego zainteresowania działaniem społecznym, czyli sposobem, w jaki jednostki wchodzą w interakcje ze sobą i z systemem społecznym.

Chociaż Parsons był przedmiotem licznych krytyk, jego praca miała znaczący wpływ na rozwój socjologii. Jego teorie są nadal badane i dyskutowane przez socjologów na całym świecie, a jego wpływ na dyscyplinę jest niezwykle znaczący.

3. Podstawowe koncepcje Parsonsa

Talcott Parsons opracował kompleksowy system teoretyczny, który obejmował szereg kluczowych koncepcji, mających na celu wyjaśnienie struktury i funkcjonowania społeczeństwa. Jego praca opierała się na założeniu, że społeczeństwo jest złożonym systemem, który składa się z powiązanych ze sobą elementów, takich jak instytucje, role społeczne i wartości. Parsons argumentował, że te elementy są ze sobą powiązane i współdziałają, aby utrzymać stabilność i równowagę w społeczeństwie.

Główne koncepcje Parsonsa obejmują funkcjonalizm, systemy społeczne, działanie społeczne oraz strukturę i funkcję. Funkcjonalizm zakłada, że ​​wszystkie aspekty społeczeństwa, w tym instytucje, role społeczne i wartości, pełnią określoną funkcję, która przyczynia się do utrzymania stabilności i równowagi społecznej. Systemy społeczne to zorganizowane całości, które składają się z powiązanych ze sobą elementów, takich jak jednostki, grupy, organizacje i instytucje. Działanie społeczne to wszelkie zachowania, które są ukierunkowane na innych ludzi i mają znaczenie społeczne. Struktura i funkcja odnoszą się do tego, jak elementy społeczeństwa są ze sobą powiązane i jak współdziałają, aby spełniać określone funkcje.

Te koncepcje stanowiły podstawę dla wielu teorii Parsonsa, które miały na celu wyjaśnienie różnych aspektów życia społecznego, od rozwoju społeczeństwa po dynamikę interakcji międzyludzkich.

3.1 Funkcjonalizm

Funkcjonalizm jest centralną koncepcją w teorii Parsonsa. Zakłada on, że ​​wszystkie elementy społeczeństwa, w tym instytucje, role społeczne i wartości, pełnią określoną funkcję, która przyczynia się do utrzymania stabilności i równowagi społecznej. Parsons argumentował, że ​​społeczeństwo jest jak żywy organizm, w którym każdy organ odgrywa ważną rolę w utrzymaniu jego funkcjonowania.

Według Parsonsa, funkcje społeczeństwa można podzielić na cztery podstawowe kategorie⁚ adaptacja, osiąganie celów, integracja i utrzymanie wzorców. Adaptacja odnosi się do zdolności społeczeństwa do dostosowywania się do swojego otoczenia i zaspokajania swoich podstawowych potrzeb. Osiąganie celów odnosi się do zdolności społeczeństwa do mobilizowania swoich zasobów i osiągania swoich celów. Integracja odnosi się do zdolności społeczeństwa do utrzymania spójności i harmonii między swoimi różnymi częściami. Utrzymanie wzorców odnosi się do zdolności społeczeństwa do zachowania swoich wartości i norm kulturowych.

Funkcjonalizm Parsonsa był krytykowany za nadmierne skupienie się na stabilności i równowadze społecznej, a także za ignorowanie konfliktów i nierówności społecznych. Mimo to jego teoria miała znaczący wpływ na rozwój socjologii, a jego koncepcja funkcji społecznej jest nadal wykorzystywana przez socjologów do analizy różnych aspektów życia społecznego.

3.2 Systemy społeczne

Parsons rozumiał społeczeństwo jako złożony system społeczny, który składa się z powiązanych ze sobą elementów, takich jak jednostki, grupy, organizacje i instytucje. Każdy z tych elementów odgrywa określoną rolę w utrzymaniu funkcjonowania systemu. Parsons argumentował, że ​​systemy społeczne są zorganizowane w hierarchiczny sposób, z różnymi poziomami złożoności. Na najniższym poziomie znajdują się jednostki, które wchodzą w interakcje ze sobą i tworzą grupy. Grupy tworzą organizacje, a organizacje tworzą instytucje.

Parsons uważał, że ​​systemy społeczne są dynamiczne i stale ewoluują. Zmiany w jednym elemencie systemu mogą wpływać na inne elementy, a systemy społeczne muszą być w stanie dostosować się do zmian, aby utrzymać stabilność. Parsons argumentował, że ​​systemy społeczne są w stanie utrzymać równowagę poprzez procesy integracji i regulacji. Integracja odnosi się do sposobu, w jaki różne elementy systemu są ze sobą powiązane i współdziałają. Regulacja odnosi się do sposobów, w jakie system kontroluje swoje elementy i utrzymuje porządek społeczny.

Koncepcja Parsonsa systemów społecznych miała znaczący wpływ na rozwój socjologii, a jego analiza systemowa jest nadal wykorzystywana przez socjologów do badania różnych aspektów życia społecznego.

3.3 Działanie społeczne

Parsons był głęboko zainteresowany działaniem społecznym, czyli sposobem, w jaki jednostki wchodzą w interakcje ze sobą i z systemem społecznym. Uważał, że ​​działanie społeczne jest ukierunkowane i ma znaczenie społeczne, a nie jest jedynie przypadkowym lub nieświadomym zachowaniem. Parsons argumentował, że ​​działanie społeczne jest kształtowane przez wartości, normy i oczekiwania kulturowe, które są wpajane jednostkom w procesie socjalizacji.

Parsons wyróżnił cztery podstawowe elementy działania społecznego⁚ aktora, cel, sytuację i normy. Aktor to jednostka, która podejmuje działanie. Cel to wynik, który aktor chce osiągnąć. Sytuacja to kontekst, w którym działanie ma miejsce, a normy to wartości i oczekiwania kulturowe, które kształtują działanie. Parsons uważał, że ​​działanie społeczne jest zawsze ukierunkowane na osiągnięcie określonego celu, a aktorzy muszą uwzględniać zarówno swoje własne cele, jak i oczekiwania innych osób, aby osiągnąć sukces.

Analiza Parsonsa działania społecznego była ważnym wkładem w socjologię i pomogła zrozumieć, jak jednostki wchodzą w interakcje ze sobą i z systemem społecznym. Jego praca była również inspiracją dla późniejszych badań nad działaniem społecznym, takich jak teorie Goffmana i Bourdieu.

3.4 Struktura i funkcja

Parsons podkreślał związek między strukturą a funkcją w systemie społecznym. Uważał, że ​​struktura społeczeństwa, czyli zorganizowany układ jego elementów, takich jak instytucje, role społeczne i wartości, wpływa na funkcjonowanie społeczeństwa. Funkcja odnosi się do sposobu, w jaki te elementy współdziałają, aby zaspokoić potrzeby społeczeństwa i utrzymać jego stabilność.

Parsons argumentował, że ​​struktura społeczeństwa jest zdeterminowana przez jego funkcje. Na przykład struktura rodziny jest kształtowana przez jej funkcję w społeczeństwie, która obejmuje socjalizację dzieci, regulację seksualności i zapewnienie wsparcia emocjonalnego. Parsons uważał, że ​​funkcje społeczne są uniwersalne i istnieją we wszystkich społeczeństwach, ale ich konkretne formy mogą się różnić w zależności od kultury i historii.

Analiza Parsonsa struktury i funkcji społeczeństwa była ważnym wkładem w socjologię i pomogła zrozumieć, jak różne elementy społeczeństwa współdziałają, aby utrzymać jego funkcjonowanie. Jego praca była również inspiracją dla późniejszych badań nad strukturą i funkcją w socjologii, takich jak teorie Merton i Smelsera.

4. Kluczowe teorie Parsonsa

Talcott Parsons rozwinął szereg kluczowych teorii, które miały na celu wyjaśnienie różnych aspektów życia społecznego. Te teorie opierały się na jego podstawowych koncepcjach, takich jak funkcjonalizm, systemy społeczne i działanie społeczne. Jednym z najważniejszych wkładów Parsonsa w socjologię była jego teoria działania społecznego, która analizowała sposób, w jaki jednostki wchodzą w interakcje ze sobą i z systemem społecznym.

Parsons opracował również model AGIL, który przedstawiał cztery podstawowe funkcje, które muszą być spełnione przez każdy system społeczny, aby utrzymać stabilność i równowagę. Model AGIL obejmuje adaptacje, osiąganie celów, integrację i utrzymanie wzorców. Parsons uważał, że ​​każdy system społeczny musi być w stanie dostosować się do swojego otoczenia, osiągnąć swoje cele, zintegrować swoje różne części i utrzymać swoje wartości i normy kulturowe.

Parsons był również znany ze swojej teorii wzorów zmiennych, która analizowała różne sposoby, w jakie jednostki podejmują decyzje w obliczu konfliktów między swoimi potrzebami a oczekiwaniami społecznymi. Teoria Parsonsa miała znaczący wpływ na rozwój socjologii i pomogła zrozumieć złożone relacje między jednostką a strukturą społeczną.

4.1 Teoria działania społecznego

Teoria działania społecznego Parsonsa jest próbą wyjaśnienia, w jaki sposób jednostki wchodzą w interakcje ze sobą i z systemem społecznym. Parsons argumentował, że ​​działanie społeczne jest ukierunkowane i ma znaczenie społeczne. Oznacza to, że ​​jednostki nie działają w sposób przypadkowy, ale raczej w sposób, który jest kształtowany przez wartości, normy i oczekiwania kulturowe, które są wpajane im w procesie socjalizacji.

Parsons wyróżnił cztery podstawowe elementy działania społecznego⁚ aktora, cel, sytuację i normy. Aktor to jednostka, która podejmuje działanie. Cel to wynik, który aktor chce osiągnąć. Sytuacja to kontekst, w którym działanie ma miejsce, a normy to wartości i oczekiwania kulturowe, które kształtują działanie. Parsons uważał, że ​​działanie społeczne jest zawsze ukierunkowane na osiągnięcie określonego celu, a aktorzy muszą uwzględniać zarówno swoje własne cele, jak i oczekiwania innych osób, aby osiągnąć sukces.

Teoria Parsonsa działania społecznego była ważnym wkładem w socjologię i pomogła zrozumieć, jak jednostki wchodzą w interakcje ze sobą i z systemem społecznym. Jego praca była również inspiracją dla późniejszych badań nad działaniem społecznym, takich jak teorie Goffmana i Bourdieu.

4.2 Model AGIL

Model AGIL to jeden z najbardziej znanych wkładów Parsonsa w socjologię. Jest to schemat, który opisuje cztery podstawowe funkcje, które muszą być spełnione przez każdy system społeczny, aby utrzymać stabilność i równowagę. Te funkcje to adaptacja, osiąganie celów, integracja i utrzymanie wzorców.

Adaptacja odnosi się do zdolności systemu społecznego do dostosowywania się do swojego otoczenia i zaspokajania swoich podstawowych potrzeb. Osiąganie celów odnosi się do zdolności systemu społecznego do mobilizowania swoich zasobów i osiągania swoich celów. Integracja odnosi się do zdolności systemu społecznego do utrzymania spójności i harmonii między swoimi różnymi częściami. Utrzymanie wzorców odnosi się do zdolności systemu społecznego do zachowania swoich wartości i norm kulturowych.

Parsons uważał, że ​​każdy system społeczny musi być w stanie spełnić te cztery funkcje, aby przetrwać. Model AGIL pomógł wyjaśnić, jak różne instytucje i struktury społeczne współdziałają, aby zaspokoić te potrzeby. Na przykład rodzina odgrywa ważną rolę w socjalizacji dzieci i utrzymaniu wzorców kulturowych, a system ekonomiczny odgrywa ważną rolę w adaptacji do środowiska i osiąganiu celów.

4.3 Teoria wzorów zmiennych

Teoria wzorów zmiennych Parsonsa koncentruje się na sposobach, w jakie jednostki podejmują decyzje w obliczu konfliktów między swoimi potrzebami a oczekiwaniami społecznymi. Parsons argumentował, że ​​jednostki muszą dokonywać wyborów między różnymi wzorami działania, które są kształtowane przez wartości i normy kulturowe.

Parsons wyróżnił pięć par wzorów zmiennych, które odzwierciedlają kluczowe dylematy, przed którymi stają jednostki⁚

• Orientacja na siebie vs. orientacja na społeczeństwo⁚ Czy jednostka skupia się na własnych potrzebach i celach, czy na potrzebach i celach społeczeństwa?
• Orientacja na osiągnięcia vs. orientacja na przypisanie⁚ Czy jednostka dąży do sukcesu poprzez własne wysiłki, czy poprzez swoje pochodzenie i status społeczny?
• Specyficzność vs. dyfuzja⁚ Czy jednostka skupia się na konkretnych rolach i zadaniach, czy na szerokim zakresie relacji i obowiązków?
• Neutralność afektywna vs. afektywność⁚ Czy jednostka kontroluje swoje emocje w interakcjach społecznych, czy wyraża je swobodnie?
• Partykularizm vs. uniwersalizm⁚ Czy jednostka stosuje różne standardy dla różnych osób, czy stosuje te same standardy dla wszystkich?

Parsons uważał, że ​​wybory, których dokonują jednostki w obliczu tych dylematów, kształtują ich zachowanie i relacje społeczne. Jego teoria pomogła zrozumieć, jak wartości i normy kulturowe wpływają na decyzje i zachowania jednostek.

5. Krytyka Parsonsa

Mimo znaczącego wpływu Parsonsa na socjologię, jego teorie były również przedmiotem licznych krytyk. Jednym z głównych zarzutów wobec Parsonsa było to, że jego praca była zbyt statyczna i nie uwzględniała dynamiki i zmian społecznych. Krytycy argumentowali, że ​​Parsons skupiał się na utrzymaniu stabilności i równowagi społecznej, ignorując konflikty, nierówności i zmiany, które są nieodłączną częścią życia społecznego.

Kolejnym zarzutem było to, że ​​teorie Parsonsa były zbyt abstrakcyjne i oderwane od rzeczywistości. Krytycy argumentowali, że ​​jego praca była zbyt skupiona na teorii i nie wystarczająco uwzględniała empiryczne dane. Dodatkowo, Parsons został skrytykowany za to, że ​​jego praca była zbyt skupiona na społeczeństwach zachodnich, a nie uwzględniała różnorodności kulturowej i społecznej na świecie.

Mimo tych krytyk, praca Parsonsa miała znaczący wpływ na rozwój socjologii. Jego teorie są nadal badane i dyskutowane przez socjologów na całym świecie, a jego wkład w dyscyplinę jest niezwykle znaczący.

5.1 Ograniczenia funkcjonalizmu

Funkcjonalizm, będący centralną koncepcją w teorii Parsonsa, był przedmiotem licznych krytyk. Jednym z głównych zarzutów było to, że ​​funkcjonalizm jest zbyt statyczny i nie uwzględnia dynamiki i zmian społecznych. Krytycy argumentowali, że ​​Parsons skupiał się na utrzymaniu stabilności i równowagi społecznej, ignorując konflikty, nierówności i zmiany, które są nieodłączną częścią życia społecznego.

Funkcjonalizm został również skrytykowany za to, że ​​jest zbyt konserwatywny i usprawiedliwia status quo. Krytycy argumentowali, że ​​funkcjonalizm sugeruje, że ​​wszystkie elementy społeczeństwa są funkcjonalne i przyczyniają się do utrzymania stabilności. Jednak w rzeczywistości wiele elementów społeczeństwa może być dysfunkcjonalnych i przyczyniać się do konfliktów i nierówności.

Dodatkowo, funkcjonalizm został skrytykowany za to, że ​​jest zbyt ogólny i nie uwzględnia różnorodności kulturowej i społecznej na świecie. Krytycy argumentowali, że ​​Parsons próbował stworzyć uniwersalną teorię społeczeństwa, która nie uwzględniała specyfiki różnych kultur i kontekstów społecznych.

5.2 Brak uwzględnienia konfliktów społecznych

Jednym z głównych zarzutów wobec teorii Parsonsa jest to, że ​​nie wystarczająco uwzględnia konflikty społeczne. Parsons skupiał się na utrzymaniu stabilności i równowagi społecznej, zakładając, że ​​społeczeństwo jest zharmonizowanym systemem, w którym różne elementy współdziałają ze sobą w sposób pokojowy i harmonijny.

Krytycy argumentowali, że ​​Parsons ignorował fakt, że ​​społeczeństwa są często naznaczone konfliktami, nierównościami i walką o władzę. W rzeczywistości, konflikty społeczne są często siłą napędową zmian społecznych. Parsons został oskarżony o ignorowanie tych konfliktów i przedstawianie zbyt optymistycznego i idealistycznego obrazu społeczeństwa.

Teoria Parsonsa została również skrytykowana za to, że ​​nie wystarczająco uwzględnia rolę władzy i dominacji w społeczeństwie. Parsons zakładał, że ​​społeczeństwo jest zorganizowane w sposób konsensualny, w którym różne grupy społeczne zgadzają się na wspólne wartości i normy. Jednak w rzeczywistości władza i dominacja są często wykorzystywane do utrzymania status quo i tłumienia sprzeciwu.

5.3 Podejście statyczne

Kolejnym zarzutem wobec teorii Parsonsa jest to, że ​​jest zbyt statyczna i nie uwzględnia dynamiki i zmian społecznych. Parsons skupiał się na utrzymaniu stabilności i równowagi społecznej, zakładając, że ​​społeczeństwo jest zharmonizowanym systemem, który jest w stanie utrzymać się w stanie równowagi.

Krytycy argumentowali, że ​​Parsons ignorował fakt, że ​​społeczeństwa są stale w ruchu i podlegają zmianom. Zmiany te mogą być spowodowane czynnikami wewnętrznymi, takimi jak konflikty społeczne, lub czynnikami zewnętrznymi, takimi jak globalizacja i zmiany technologiczne. Parsons został oskarżony o ignorowanie tych zmian i przedstawianie zbyt statycznego i niezmiennego obrazu społeczeństwa.

Teoria Parsonsa została również skrytykowana za to, że ​​nie wystarczająco uwzględnia rolę historii w kształtowaniu społeczeństwa. Parsons zakładał, że ​​społeczeństwo jest zorganizowane w sposób uniwersalny, który jest niezależny od historii. Jednak w rzeczywistości historia odgrywa kluczową rolę w kształtowaniu struktur społecznych, wartości i norm kulturowych.