Psychologia w ekonomii: Szkoła Zachowań Człowieka

Szkoła zachowań człowieka⁚ charakterystyka i autorzy

Wprowadzenie

Tradycyjna teoria ekonomiczna zakłada, że ludzie są racjonalnymi aktorami, którzy podejmują decyzje w oparciu o maksymalizację własnych korzyści. Jednakże badania empiryczne pokazują, że rzeczywiste zachowania ludzi często odbiegają od tego idealnego modelu. Szkoła zachowań człowieka (ang. Behavioral Economics) wyłoniła się jako reakcja na te obserwacje, dążąc do stworzenia bardziej realistycznego obrazu ludzkich decyzji ekonomicznych.

W przeciwieństwie do tradycyjnej ekonomii, szkoła zachowań człowieka uwzględnia wpływ psychologicznych, socjologicznych i antropologicznych czynników na decyzje ekonomiczne. Oznacza to, że zamiast traktować ludzi jako abstrakcyjne byty racjonalne, szkoła zachowań człowieka bada ich rzeczywiste zachowania, w tym błędy poznawcze, emocje i wpływy społeczne.

Definicja szkoły zachowań człowieka

Szkoła zachowań człowieka (ang. Behavioral Economics) to interdyscyplinarna dziedzina nauki, która bada wpływ psychologicznych, socjologicznych i antropologicznych czynników na decyzje ekonomiczne. W przeciwieństwie do tradycyjnej ekonomii, która zakłada, że ludzie są racjonalnymi aktorami, szkoła zachowań człowieka uznaje, że ludzie często podejmują decyzje w sposób nieoptymalny, kierując się emocjami, intuicją i wpływami społecznymi.

Głównym celem szkoły zachowań człowieka jest stworzenie bardziej realistycznych modeli ludzkich decyzji ekonomicznych, które uwzględniają psychologiczne i społeczne aspekty zachowań. Szkoła ta wykorzystuje narzędzia i metody z psychologii, socjologii i antropologii, aby badać, jak ludzie podejmują decyzje w kontekście ekonomicznym.

Podstawowe szkoły myślenia w ramach szkoły zachowań człowieka

Szkoła zachowań człowieka czerpie inspirację z różnych dziedzin nauki, w tym psychologii, socjologii i antropologii. Każda z tych dziedzin wnosi unikalne spojrzenie na ludzkie zachowania i decyzje ekonomiczne;

Psychologia⁚ Psychologia dostarcza narzędzi do badania procesów poznawczych, emocji i motywacji, które wpływają na decyzje ekonomiczne. Psychologiczne teorie, takie jak teoria perspektywy (ang. Prospect Theory) i teoria użyteczności oczekiwanej (ang. Expected Utility Theory), są kluczowe dla zrozumienia, jak ludzie podejmują decyzje w obliczu ryzyka i niepewności.
Socjologia⁚ Socjologia dostarcza wgląd w wpływ norm społecznych, struktur społecznych i interakcji społecznych na decyzje ekonomiczne. Socjologiczne teorie, takie jak teoria gier (ang. Game Theory) i teoria sieci (ang. Network Theory), pomagają zrozumieć, jak ludzie podejmują decyzje w kontekście interakcji z innymi.
Antropologia⁚ Antropologia dostarcza wiedzy na temat kulturowych i etnicznych różnic w podejmowaniu decyzji ekonomicznych. Antropologiczne badania pomagają zrozumieć, jak różne kultury wpływają na wartości, preferencje i zachowania ekonomiczne.

3.1. Psychologia

Psychologia odgrywa kluczową rolę w szkole zachowań człowieka, dostarczając narzędzi do badania procesów poznawczych, emocji i motywacji, które wpływają na decyzje ekonomiczne. Psychologia behawioralna, w szczególności, skupia się na tym, jak ludzie uczą się, podejmują decyzje i reagują na bodźce. W kontekście ekonomicznym, psychologia pomaga wyjaśnić, dlaczego ludzie czasami podejmują decyzje, które wydają się irracjonalne z perspektywy tradycyjnej ekonomii.

Psychologiczne teorie, takie jak teoria perspektywy (ang. Prospect Theory) i teoria użyteczności oczekiwanej (ang. Expected Utility Theory), są kluczowe dla zrozumienia, jak ludzie podejmują decyzje w obliczu ryzyka i niepewności. Teorie te pokazują, że ludzie nie zawsze działają w sposób racjonalny, a ich decyzje mogą być kształtowane przez emocje, uprzedzenia i ograniczenia poznawcze.

3.2. Socjologia

Socjologia wnosi do szkoły zachowań człowieka wgląd w wpływ norm społecznych, struktur społecznych i interakcji społecznych na decyzje ekonomiczne; Socjologia ekonomiczna bada, w jaki sposób czynniki społeczne wpływają na zachowania gospodarcze, takie jak konsumpcja, oszczędzanie, inwestowanie i praca. Socjologiczne teorie, takie jak teoria gier (ang. Game Theory) i teoria sieci (ang. Network Theory), pomagają zrozumieć, jak ludzie podejmują decyzje w kontekście interakcji z innymi.

Na przykład teoria gier analizuje, jak ludzie podejmują decyzje w sytuacjach strategicznych, gdzie ich wyniki zależą od decyzji innych osób. Teoria sieci bada, jak struktury społeczne i relacje międzyludzkie wpływają na przepływ informacji, rozprzestrzenianie się trendów i zachowania ekonomiczne. Socjologia dostarcza cennych informacji o tym, jak ludzie są zintegrowani w społeczeństwie i jak to wpływa na ich decyzje ekonomiczne.

3.3. Antropologia

Antropologia dostarcza wiedzy na temat kulturowych i etnicznych różnic w podejmowaniu decyzji ekonomicznych. Antropologia ekonomiczna bada, jak różne kultury wpływają na wartości, preferencje i zachowania ekonomiczne. Antropologiczne badania pomagają zrozumieć, jak ludzie w różnych kulturach postrzegają bogactwo, własność, pracę i konsumpcję.

Antropologia podkreśla, że zachowania ekonomiczne nie są uniwersalne, ale są kształtowane przez specyficzne konteksty kulturowe i społeczne. Na przykład, antropologiczne badania pokazują, że w niektórych kulturach preferencje konsumpcyjne są silnie związane z wartościami społecznymi i prestiżem, podczas gdy w innych kulturach priorytetem jest oszczędzanie i długoterminowe bezpieczeństwo finansowe. Antropologia dostarcza cennych informacji o tym, jak kultura wpływa na decyzje ekonomiczne i pomaga zrozumieć, że modele ekonomiczne stworzone w jednym kontekście kulturowym mogą nie być odpowiednie dla innych kultur.

Kluczowe koncepcje i pojęcia

Szkoła zachowań człowieka opiera się na kilku kluczowych koncepcjach i pojęciach, które pomagają wyjaśnić ludzkie decyzje ekonomiczne. Te koncepcje odchodzą od tradycyjnych założeń ekonomii, które zakładają, że ludzie są zawsze racjonalni i dążą do maksymalizacji własnych korzyści.

Kluczowe koncepcje obejmują⁚

Podejmowanie decyzji⁚ Szkoła zachowań człowieka bada, jak ludzie podejmują decyzje w obliczu niepewności, ryzyka i ograniczeń poznawczych.
Błędy poznawcze (cognitive biases)⁚ Błędy poznawcze to systematyczne błędy w myśleniu, które wpływają na nasze postrzeganie rzeczywistości i decyzje.
Heurystyki⁚ Heurystyki to uproszczone reguły myślowe, które pozwalają nam szybko i sprawnie podejmować decyzje, ale mogą prowadzić do błędów poznawczych.
Racjonalność i irracjonalność⁚ Szkoła zachowań człowieka bada, jak ludzie są racjonalni i irracjonalni w swoich decyzjach ekonomicznych.

4.1. Podejmowanie decyzji

Podejmowanie decyzji jest centralnym elementem szkoły zachowań człowieka. W przeciwieństwie do tradycyjnej ekonomii, która zakłada, że ludzie są idealnymi aktorami racjonalnymi, szkoła zachowań człowieka uznaje, że ludzie często podejmują decyzje w sposób nieoptymalny, kierując się emocjami, intuicją i wpływami społecznymi.

Szkoła zachowań człowieka bada, jak ludzie podejmują decyzje w obliczu ograniczeń poznawczych, niepewności i ryzyka. Wprowadza koncepcję “ograniczonej racjonalności” (ang. bounded rationality), która sugeruje, że ludzie nie zawsze mają dostęp do wszystkich informacji i nie zawsze są w stanie przetworzyć wszystkie dostępne informacje w sposób optymalny. W rezultacie, ludzie często uciekają się do uproszczonych reguł myślowych, zwanych heurystykami, które mogą prowadzić do błędów poznawczych.

4.2. Błędy poznawcze (cognitive biases)

Błędy poznawcze (ang. cognitive biases) to systematyczne błędy w myśleniu, które wpływają na nasze postrzeganie rzeczywistości i decyzje. Są to uprzedzenia, które prowadzą do nieprawidłowych wniosków i ocen. Błędy poznawcze są powszechne i mogą występować w różnych kontekstach, w tym w kontekście ekonomicznym.

Przykłady błędów poznawczych obejmują⁚

Efekt zakotwiczenia⁚ Tendencja do nadmiernego polegania na pierwszej informacji, którą otrzymujemy, nawet jeśli jest ona nieistotna.
Efekt dostępności⁚ Tendencja do nadmiernego polegania na informacjach, które są łatwo dostępne w naszej pamięci.
Błąd potwierdzenia⁚ Tendencja do poszukiwania informacji, które potwierdzają nasze istniejące przekonania, a ignorowanie informacji, które im przeczą.
Efekt ramowania⁚ Tendencja do podejmowania różnych decyzji w zależności od sposobu przedstawienia informacji.

Błędy poznawcze pokazują, że ludzie nie zawsze są racjonalnymi aktorami i ich decyzje mogą być kształtowane przez uprzedzenia i błędy w myśleniu.

4.3. Heurystyki

Heurystyki to uproszczone reguły myślowe, które pozwalają nam szybko i sprawnie podejmować decyzje, ale mogą prowadzić do błędów poznawczych. Są to mentalne skróty, które pomagają nam przetwarzać informacje i podejmować decyzje w złożonych sytuacjach, kiedy nie mamy czasu lub zasobów na pełną analizę.

Przykłady heurystyk obejmują⁚

Heurystyka dostępności⁚ Tendencja do oceny prawdopodobieństwa zdarzenia na podstawie łatwości, z jaką przychodzą nam do głowy przykłady tego zdarzenia.
Heurystyka reprezentatywności⁚ Tendencja do oceny prawdopodobieństwa zdarzenia na podstawie tego, jak bardzo jest ono reprezentatywne dla prototypu tego zdarzenia.
Heurystyka zakotwiczenia i dopasowania⁚ Tendencja do nadmiernego polegania na pierwszej informacji, którą otrzymujemy, nawet jeśli jest ona nieistotna.

Heurystyki mogą być przydatne w wielu sytuacjach, ale mogą również prowadzić do błędów poznawczych, gdy są stosowane w sposób nieodpowiedni.

4.4. Racjonalność i irracjonalność

Tradycyjna ekonomia zakłada, że ludzie są racjonalnymi aktorami, którzy podejmują decyzje w oparciu o maksymalizację własnych korzyści. Jednakże badania empiryczne pokazują, że rzeczywiste zachowania ludzi często odbiegają od tego idealnego modelu. Szkoła zachowań człowieka uznaje, że ludzie często podejmują decyzje w sposób nieoptymalny, kierując się emocjami, intuicją i wpływami społecznymi.

W kontekście szkoły zachowań człowieka, “racjonalność” odnosi się do zdolności do podejmowania decyzji w oparciu o logiczne rozumowanie i maksymalizację własnych korzyści. “Irracjonalność” natomiast odnosi się do odchyleń od tego idealnego modelu, które wynikają z wpływu emocji, uprzedzeń i ograniczeń poznawczych. Szkoła zachowań człowieka bada, jak te czynniki wpływają na decyzje ekonomiczne i jak można je uwzględnić w modelach ekonomicznych.

Modele i teorie

Szkoła zachowań człowieka opracowała szereg modeli i teorii, które mają na celu wyjaśnienie ludzkich decyzji ekonomicznych. Te modele i teorie uwzględniają psychologiczne i społeczne aspekty zachowań, które są pomijane w tradycyjnej ekonomii.

Kluczowe modele i teorie obejmują⁚

Teoria perspektywy (Prospect Theory)⁚ Teoria ta, opracowana przez Daniela Kahnemana i Amosa Tversky’ego, pokazuje, że ludzie nie zawsze podejmują decyzje w sposób racjonalny, a ich decyzje mogą być kształtowane przez emocje i uprzedzenia.
Teoria użyteczności oczekiwanej (Expected Utility Theory)⁚ Teoria ta, opracowana przez Johna von Neumanna i Oskara Morgensterna, zakłada, że ludzie podejmują decyzje w oparciu o maksymalizację oczekiwanej użyteczności. Jednakże teoria perspektywy pokazuje, że ludzie często odchylają się od tego modelu.

Modele i teorie szkoły zachowań człowieka dostarczają cennych informacji o tym, jak ludzie podejmują decyzje ekonomiczne i jak można je lepiej przewidywać.

5.1. Teoria perspektywy (Prospect Theory)

Teoria perspektywy, opracowana przez Daniela Kahnemana i Amosa Tversky’ego, jest jedną z najważniejszych teorii w szkole zachowań człowieka. Teoria ta pokazuje, że ludzie nie zawsze podejmują decyzje w sposób racjonalny, a ich decyzje mogą być kształtowane przez emocje i uprzedzenia. Teoria perspektywy zakłada, że ludzie są bardziej wrażliwi na straty niż na zyski, co oznacza, że ból utraty jest silniejszy niż przyjemność zysku.

W przeciwieństwie do tradycyjnej teorii użyteczności oczekiwanej, która zakłada, że ludzie oceniają wyniki w sposób liniowy, teoria perspektywy wprowadza pojęcie “funkcji wartości” (ang. value function), która jest zakrzywiona. Funkcja wartości jest bardziej stromo nachylona w obszarze strat niż w obszarze zysków, co oznacza, że ludzie są bardziej wrażliwi na straty niż na zyski o tej samej wartości.

5.2. Teoria użyteczności oczekiwanej (Expected Utility Theory)

Teoria użyteczności oczekiwanej (ang. Expected Utility Theory), opracowana przez Johna von Neumanna i Oskara Morgensterna, jest podstawowym modelem podejmowania decyzji w tradycyjnej ekonomii. Teoria ta zakłada, że ludzie podejmują decyzje w oparciu o maksymalizację oczekiwanej użyteczności, czyli wartości oczekiwanej z różnych możliwych wyników. Oczekiwana użyteczność jest obliczana jako suma prawdopodobieństw każdego z możliwych wyników pomnożonych przez użyteczność każdego z tych wyników.

Teoria użyteczności oczekiwanej zakłada, że ludzie są racjonalnymi aktorami, którzy potrafią oceniać prawdopodobieństwa i użyteczność w sposób obiektywny i spójny. Jednakże badania empiryczne pokazują, że ludzie często odchylają się od tego modelu, co doprowadziło do rozwoju szkoły zachowań człowieka, która uwzględnia psychologiczne i społeczne czynniki wpływających na decyzje ekonomiczne.

Wybitni autorzy szkoły zachowań człowieka

Szkoła zachowań człowieka ma wielu wybitnych autorów, którzy wnieśli znaczący wkład w rozwój tej dziedziny. Wśród nich znajdują się⁚

Daniel Kahneman⁚ Psycholog, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii w 2002 roku, znany z prac nad teorią perspektywy, błędami poznawczymi i ograniczeniami racjonalności człowieka.
Amos Tversky⁚ Psycholog, współpracownik Daniela Kahnemana, znany z prac nad teorią perspektywy, błędami poznawczymi i heurystykami.
Richard Thaler⁚ Ekonomista, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii w 2017 roku, znany z prac nad ekonomią behawioralną, w tym zjawiskami takimi jak efekt posiadania i efekt zakotwiczenia.

Praca tych autorów miała ogromny wpływ na rozwój szkoły zachowań człowieka i doprowadziła do lepszego zrozumienia ludzkich decyzji ekonomicznych.

6.1. Daniel Kahneman

Daniel Kahneman, psycholog i laureat Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii w 2002 roku, jest jednym z najbardziej wpływowych autorów w szkole zachowań człowieka. Jego praca nad teorią perspektywy, błędami poznawczymi i ograniczeniami racjonalności człowieka zrewolucjonizowała sposób, w jaki rozumiemy ludzkie decyzje ekonomiczne.

Kahneman, wraz ze swoim współpracownikiem Amosem Tverskym, wykazał, że ludzie nie zawsze podejmują decyzje w sposób racjonalny, a ich decyzje mogą być kształtowane przez emocje, uprzedzenia i błędy poznawcze. Ich praca nad teorią perspektywy pokazała, że ludzie są bardziej wrażliwi na straty niż na zyski, co ma znaczenie dla zrozumienia, jak ludzie podejmują decyzje w kontekście ryzyka i niepewności. Kahneman jest również znany z prac nad “systemem 1” i “systemem 2” myślenia, które opisują dwa różne sposoby przetwarzania informacji przez mózg.

6.2. Amos Tversky

Amos Tversky, psycholog, był bliskim współpracownikiem Daniela Kahnemana i razem stworzyli wiele pionierskich prac w dziedzinie psychologii poznawczej i ekonomii behawioralnej. Tversky był znany ze swoich badań nad błędami poznawczymi, heurystykami i teorią perspektywy.

Tversky i Kahneman wspólnie wykazali, że ludzie często podejmują decyzje w sposób, który jest irracjonalny z perspektywy tradycyjnej ekonomii. Ich praca nad teorią perspektywy pokazała, że ludzie są bardziej wrażliwi na straty niż na zyski, co ma znaczenie dla zrozumienia, jak ludzie podejmują decyzje w kontekście ryzyka i niepewności. Tversky był również pionierem w badaniach nad heurystykami, uproszczonymi regułami myślowymi, które ludzie stosują do podejmowania decyzji w złożonych sytuacjach. Jego praca miała ogromny wpływ na rozwój szkoły zachowań człowieka i pomogła w lepszym zrozumieniu ludzkich decyzji ekonomicznych.

6.3. Richard Thaler

Richard Thaler, ekonomista i laureat Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii w 2017 roku, jest jednym z najbardziej znanych przedstawicieli szkoły zachowań człowieka. Jego praca skupia się na ekonomii behawioralnej, która bada wpływ psychologicznych czynników na decyzje ekonomiczne. Thaler jest znany z prac nad zjawiskami takimi jak efekt posiadania (ang. endowment effect), efekt zakotwiczenia (ang. anchoring effect) i efekt ramowania (ang. framing effect).

Thaler wykazał, że ludzie często podejmują decyzje w sposób, który jest niezgodny z tradycyjnymi modelami ekonomicznymi. Na przykład, efekt posiadania pokazuje, że ludzie są skłonni cenić przedmioty, które posiadają, wyżej niż przedmioty, których nie posiadają, nawet jeśli ich obiektywna wartość jest taka sama. Thaler jest również znany z prac nad “nudge” (ang. nudge), które to delikatne “szturchnięcia” mają na celu zmotywowanie ludzi do podejmowania bardziej racjonalnych decyzji.

Zastosowanie szkoły zachowań człowieka

Szkoła zachowań człowieka ma szerokie zastosowanie w różnych dziedzinach, w tym w ekonomii, marketingu i polityce. Zrozumienie psychologicznych i społecznych czynników wpływających na decyzje ekonomiczne pozwala na tworzenie bardziej skutecznych strategii i interwencji.

Ekonomia behawioralna⁚ Szkoła zachowań człowieka ma znaczący wpływ na ekonomię behawioralną, która bada, jak ludzie podejmują decyzje ekonomiczne w rzeczywistych warunkach. Ekonomia behawioralna wykorzystuje koncepcje i teorie szkoły zachowań człowieka do analizy i przewidywania zachowań konsumentów, inwestorów i innych uczestników rynku.
Marketing⁚ Marketing wykorzystuje koncepcje szkoły zachowań człowieka do tworzenia bardziej skutecznych kampanii marketingowych. Zrozumienie, jak ludzie podejmują decyzje dotyczące konsumpcji, pozwala na lepsze dopasowanie produktów i usług do potrzeb i preferencji konsumentów.
Polityka⁚ Szkoła zachowań człowieka ma znaczenie dla polityki, ponieważ pomaga zrozumieć, jak ludzie reagują na różne polityki i programy. Zrozumienie psychologicznych i społecznych czynników wpływających na decyzje polityczne pozwala na tworzenie bardziej skutecznych i efektywnych polityk.

7.1; Ekonomia behawioralna

Ekonomia behawioralna to dziedzina ekonomii, która bada wpływ psychologicznych czynników na decyzje ekonomiczne. Jest to interdyscyplinarna dziedzina, która łączy w sobie narzędzia i metody z ekonomii, psychologii, socjologii i antropologii. Ekonomia behawioralna ma na celu stworzenie bardziej realistycznych modeli ludzkich decyzji ekonomicznych, które uwzględniają ograniczenia poznawcze, emocje i wpływy społeczne.

Ekonomia behawioralna ma szerokie zastosowanie w różnych dziedzinach, w tym w finansach, marketingu, polityce i zarządzaniu. Na przykład, ekonomia behawioralna może być wykorzystywana do analizy zachowań inwestorów, przewidywania konsumpcji, projektowania skutecznych kampanii marketingowych i tworzenia bardziej efektywnych polityk publicznych. Zrozumienie psychologicznych i społecznych czynników wpływających na decyzje ekonomiczne pozwala na tworzenie bardziej skutecznych strategii i interwencji.

Szkoła zachowań człowieka: charakterystyka i autorzy