Specjalne związki chemiczne: Definicja, właściwości, tworzenie i zastosowania

Specjalne związki chemiczne⁚ Definicja, właściwości, tworzenie i zastosowania

Chemia to dziedzina nauki zajmująca się badaniem materii i jej właściwości, a także zmianami, które ona przechodzi. Jednym z kluczowych pojęć w chemii jest pojęcie związku chemicznego, które odnosi się do substancji utworzonej z dwóch lub więcej pierwiastków połączonych ze sobą wiązaniami chemicznymi.

Wprowadzenie

Świat wokół nas składa się z niezliczonej ilości substancji, które różnią się od siebie właściwościami fizycznymi i chemicznymi. Wśród nich wyróżniamy związki chemiczne, czyli substancje utworzone z dwóch lub więcej pierwiastków połączonych ze sobą w określonym stosunku molowym. Związki chemiczne stanowią podstawę naszego życia i otaczającego nas świata, od prostych cząsteczek wody ($H_2O$) po złożone biomolekuły, takie jak DNA.

W chemii wyróżniamy wiele różnych typów związków chemicznych, z których niektóre charakteryzują się niezwykłymi właściwościami lub znajdują szerokie zastosowanie w różnych dziedzinach życia. Te szczególne związki, określane jako „specjalne”, odgrywają kluczową rolę w rozwoju nauki, technologii i medycyny.

W niniejszym opracowaniu skupimy się na charakterystyce specjalnych związków chemicznych, omawiając ich definicję, właściwości, sposoby tworzenia oraz zastosowania. Poznanie tych aspektów pozwoli nam lepiej zrozumieć złożoność świata chemicznego i docenić znaczenie specjalnych związków w naszym życiu.

Definicja związków chemicznych

Związek chemiczny to substancja czysta, zbudowana z dwóch lub więcej pierwiastków chemicznych połączonych ze sobą w stałym stosunku molowym. W przeciwieństwie do mieszanin, związki chemiczne mają stały skład i właściwości, które różnią się od właściwości pierwiastków je tworzących.

Tworzenie związków chemicznych wiąże się z powstawaniem wiązań chemicznych, które utrzymują atomy różnych pierwiastków razem. Rodzaj wiązania chemicznego determinuje właściwości związku, takie jak jego temperatura topnienia, temperatura wrzenia, rozpuszczalność, przewodnictwo elektryczne i reaktywność.

W zależności od rodzaju wiązania chemicznego wyróżniamy dwa główne typy związków⁚

• Związki jonowe ⏤ powstają w wyniku oddziaływań elektrostatycznych między jonami o przeciwnych ładunkach. Przykładem związku jonowego jest chlorek sodu (NaCl), w którym kation sodu ($Na^+$) łączy się z anionem chlorkowym ($Cl^-$).
• Związki kowalencyjne ⎼ powstają w wyniku wspólnego użycia elektronów przez atomy. Przykładem związku kowalencyjnego jest woda ($H_2O$), w której dwa atomy wodoru ($H$) dzielą się elektronami z atomem tlenu ($O$).

Specjalne związki chemiczne⁚ Podział i charakterystyka

Wśród niezliczonej ilości związków chemicznych istnieją takie, które wyróżniają się szczególnymi właściwościami lub zastosowaniami. Te „specjalne” związki chemiczne można podzielić na dwie główne kategorie⁚ związki organiczne i związki nieorganiczne.

3.1. Związki organiczne

Związki organiczne to grupa związków chemicznych, które w swojej strukturze zawierają atomy węgla. Węgiel charakteryzuje się wyjątkową zdolnością do tworzenia długich łańcuchów i pierścieni, co pozwala na tworzenie niezwykle różnorodnych i złożonych struktur molekularnych. Do związków organicznych należą m.in. węglowodory, alkohole, kwasy karboksylowe, aminy, a także złożone biomolekuły, takie jak białka, węglowodany, lipidy i kwasy nukleinowe.

3.2. Związki nieorganiczne

Związki nieorganiczne to grupa związków chemicznych, które nie zawierają atomów węgla w swojej strukturze. Do związków nieorganicznych należą m.in. tlenki, kwasy, zasady, sole, a także związki metali i niemetali. Związki nieorganiczne stanowią podstawę wielu materiałów stosowanych w przemyśle, takich jak cement, szkło, stal, a także są niezbędne do funkcjonowania organizmów żywych.

3.1. Związki organiczne

Związki organiczne to szeroka i niezwykle zróżnicowana grupa związków chemicznych, których cechą charakterystyczną jest obecność atomów węgla w ich strukturze. Węgiel, ze względu na swoją zdolność do tworzenia czterech wiązań kowalencyjnych, może łączyć się z innymi atomami węgla, tworząc długie łańcuchy, pierścienie i rozgałęzienia. Ta wyjątkowa cecha pozwala na tworzenie niezliczonej ilości różnorodnych struktur molekularnych, co stanowi podstawę dla istnienia ogromnej ilości związków organicznych.

Związki organiczne odgrywają kluczową rolę w życiu na Ziemi. Stanowią podstawę budowy organizmów żywych, tworząc struktury białek, węglowodanów, lipidów i kwasów nukleinowych. Wspomagają procesy metaboliczne, zapewniając energię i budując tkanki. Ponadto, związki organiczne znajdują szerokie zastosowanie w przemyśle, medycynie, rolnictwie i wielu innych dziedzinach.

Przykłady specjalnych związków organicznych⁚

• Polimery ⎼ długie łańcuchy złożone z powtarzających się jednostek monomerów. Przykłady⁚ tworzywa sztuczne, kauczuk, włókna syntetyczne.
• Leki ⏤ związki organiczne o działaniu terapeutycznym, stosowane w leczeniu chorób. Przykłady⁚ aspiryna, penicylina, antybiotyki.
• Pestycydy ⎼ związki organiczne stosowane do ochrony roślin przed szkodnikami. Przykłady⁚ DDT, glifosat.

3;2. Związki nieorganiczne

Związki nieorganiczne to grupa związków chemicznych, które w swojej strukturze nie zawierają atomów węgla. Stanowią one podstawę wielu materiałów stosowanych w przemyśle, takich jak cement, szkło, stal, a także są niezbędne do funkcjonowania organizmów żywych. Związki nieorganiczne charakteryzują się szerokim zakresem właściwości fizycznych i chemicznych, co pozwala na ich zastosowanie w różnorodnych dziedzinach.

Przykłady specjalnych związków nieorganicznych⁚

• Krzemionka ($SiO_2$) ⎼ związek nieorganiczny występujący w naturze w postaci piasku, kwarcu i innych minerałów. Stosowana jest w produkcji szkła, cementu, elektroniki i innych materiałów.
• Woda ($H_2O$) ⏤ związek nieorganiczny niezbędny do życia. Odgrywa kluczową rolę w procesach metabolicznych, regulacji temperatury ciała, transporcie substancji i wielu innych funkcjach.
• Sole ⏤ związki nieorganiczne powstające w wyniku reakcji kwasu z zasadą. Stosowane są w przemyśle spożywczym, farmaceutycznym, rolnictwie i innych dziedzinach.
• Metale ⏤ pierwiastki chemiczne o charakterystycznych właściwościach fizycznych, takich jak połysk, przewodnictwo elektryczne i cieplne, plastyczność. Stosowane są w budownictwie, przemyśle samochodowym, elektronice i innych dziedzinach.

Związki nieorganiczne, ze względu na swoją różnorodność i szerokie zastosowanie, odgrywają kluczową rolę w rozwoju nauki, technologii i medycyny.

Właściwości związków chemicznych

Związki chemiczne charakteryzują się specyficznymi właściwościami, które wynikają z ich struktury i składu. Właściwości te można podzielić na dwie główne kategorie⁚ właściwości fizyczne i właściwości chemiczne.

4.1. Właściwości fizyczne

Właściwości fizyczne związków chemicznych to takie, które można zaobserwować i zmierzyć bez zmiany składu chemicznego związku. Do właściwości fizycznych należą⁚

• Stan skupienia ⎼ substancja może występować w stanie stałym, ciekłym lub gazowym.
• Temperatura topnienia ⎼ temperatura, w której substancja przechodzi ze stanu stałego do ciekłego.
• Temperatura wrzenia ⏤ temperatura, w której substancja przechodzi ze stanu ciekłego do gazowego.
• Gęstość ⎼ stosunek masy substancji do jej objętości.
• Rozpuszczalność ⏤ zdolność substancji do rozpuszczania się w innym rozpuszczalniku.
• Przewodnictwo elektryczne ⎼ zdolność substancji do przewodzenia prądu elektrycznego.

Właściwości fizyczne związków chemicznych są często wykorzystywane do ich identyfikacji i charakteryzacji.

4.1. Właściwości fizyczne

Właściwości fizyczne związków chemicznych to takie, które można zaobserwować i zmierzyć bez zmiany składu chemicznego związku. Są to cechy, które opisują wygląd i zachowanie substancji, takie jak jej stan skupienia, temperatura topnienia, temperatura wrzenia, gęstość, rozpuszczalność i przewodnictwo elektryczne.

Stan skupienia odnosi się do fizycznego stanu substancji, który może być stały, ciekły lub gazowy. Na przykład woda w temperaturze pokojowej jest cieczą, ale w temperaturze poniżej 0°C zamienia się w lód (stan stały), a powyżej 100°C w parę wodną (stan gazowy).

Temperatura topnienia to temperatura, w której substancja przechodzi ze stanu stałego do ciekłego, a temperatura wrzenia to temperatura, w której substancja przechodzi ze stanu ciekłego do gazowego. Te właściwości są ważne w procesach przemysłowych, takich jak produkcja metali, tworzyw sztucznych i innych materiałów.

Gęstość to stosunek masy substancji do jej objętości. Jest to ważna właściwość, która wpływa na pływalność substancji w cieczach i gazach. Na przykład drewno jest mniej gęste niż woda, dlatego unosi się na jej powierzchni.

Rozpuszczalność to zdolność substancji do rozpuszczania się w innym rozpuszczalniku. Na przykład sól kuchenna rozpuszcza się w wodzie, ale nie rozpuszcza się w oleju.

Przewodnictwo elektryczne to zdolność substancji do przewodzenia prądu elektrycznego. Metale są dobrymi przewodnikami elektryczności, podczas gdy niemetale są złymi przewodnikami. Właściwości fizyczne są często wykorzystywane do identyfikacji i charakteryzacji związków chemicznych.

4.2. Właściwości chemiczne

Właściwości chemiczne związków chemicznych opisują ich zdolność do ulegania reakcjom chemicznym i tworzenia nowych substancji. W przeciwieństwie do właściwości fizycznych, które można zaobserwować bez zmiany składu związku, właściwości chemiczne manifestują się podczas reakcji chemicznych, prowadzących do powstania nowych związków o odmiennych właściwościach.

Do najważniejszych właściwości chemicznych należą⁚

• Reaktywność ⏤ zdolność związku do reagowania z innymi substancjami. Niektóre związki są bardzo reaktywne i łatwo wchodzą w reakcje, podczas gdy inne są mniej reaktywne i wymagają specyficznych warunków do rozpoczęcia reakcji.
• Palność ⏤ zdolność związku do spalania się w obecności tlenu. Związki palne, takie jak metan ($CH_4$) i etanol ($C_2H_5OH$), ulegają łatwemu spalaniu, uwalniając energię w postaci ciepła i światła.
• Kwasowość ⏤ zdolność związku do oddawania protonów ($H^+$). Kwasy charakteryzują się kwaśnym smakiem, reagują z zasadami, tworząc sole i wodę, a ich roztwory mają pH mniejsze niż 7.
• Zasadowość ⏤ zdolność związku do przyjmowania protonów ($H^+$). Zasady charakteryzują się gorzkim smakiem, reagują z kwasami, tworząc sole i wodę, a ich roztwory mają pH większe niż 7.

Właściwości chemiczne związków chemicznych są kluczowe w wielu dziedzinach, takich jak synteza nowych materiałów, produkcja leków, rozwój technologii i ochrona środowiska.

Tworzenie związków chemicznych

Tworzenie nowych związków chemicznych jest kluczowym aspektem chemii, umożliwiającym rozwój nowych technologii, materiałów i leków. Proces ten, zwany syntezą chemiczną, opiera się na reakcjach chemicznych, w których atomy i cząsteczki reagują ze sobą, tworząc nowe substancje.

5.1. Synteza chemiczna

Synteza chemiczna to proces planowego tworzenia nowych związków chemicznych poprzez połączenie odpowiednich substratów w określonych warunkach. Proces ten może przebiegać w różny sposób, w zależności od rodzaju reakcji chemicznej i użytych substratów.

Synteza chemiczna może być prowadzona w laboratorium lub w skali przemysłowej, wykorzystując różne metody i techniki, takie jak⁚

• Reakcje addycji ⎼ połączenie dwóch lub więcej cząsteczek w jedną większą cząsteczkę.
• Reakcje kondensacji ⎼ połączenie dwóch cząsteczek z jednoczesnym usunięciem małej cząsteczki, np. wody.
• Reakcje podstawienia ⏤ wymiana atomu lub grupy atomów w cząsteczce na inny atom lub grupę atomów.
• Reakcje eliminacji ⏤ usunięcie atomów lub grup atomów z cząsteczki, prowadzące do powstania wiązania wielokrotnego.

Synteza chemiczna jest kluczowym narzędziem w rozwoju nauki i technologii, umożliwiając tworzenie nowych materiałów o określonych właściwościach, a także produkcję leków i innych substancji o znaczeniu dla człowieka.

5.1. Synteza chemiczna

Synteza chemiczna to proces planowego tworzenia nowych związków chemicznych poprzez połączenie odpowiednich substratów w określonych warunkach. Jest to kluczowy proces w chemii, który pozwala na tworzenie nowych materiałów, leków, a także innych substancji o znaczeniu dla człowieka. Synteza chemiczna opiera się na reakcjach chemicznych, w których atomy i cząsteczki reagują ze sobą, tworząc nowe substancje o odmiennych właściwościach.

Proces syntezy chemicznej może przebiegać w różny sposób, w zależności od rodzaju reakcji chemicznej i użytych substratów. Reakcje chemiczne mogą być prowadzone w różnych warunkach, takich jak temperatura, ciśnienie, obecność katalizatora, a także w różnorodnych środowiskach, np. wodnym, organicznym, czy gazowym.

Synteza chemiczna może być prowadzona w laboratorium lub w skali przemysłowej, wykorzystując różne metody i techniki. Ważnym aspektem syntezy chemicznej jest dobór odpowiednich substratów i warunków reakcji, aby uzyskać pożądany produkt z wysoką wydajnością i czystością.

Synteza chemiczna jest kluczowym narzędziem w rozwoju nauki i technologii, umożliwiając tworzenie nowych materiałów o określonych właściwościach, a także produkcję leków i innych substancji o znaczeniu dla człowieka.

5.2. Reakcje chemiczne

Reakcje chemiczne to procesy, w których dochodzi do przegrupowania atomów i cząsteczek, prowadzące do powstania nowych substancji o odmiennych właściwościach. Reakcje chemiczne są podstawą syntezy chemicznej, a także wielu innych procesów zachodzących w przyrodzie i przemyśle.

Reakcje chemiczne można opisać za pomocą równań chemicznych, które przedstawiają substraty (reagenty), produkty reakcji oraz ich stechiometrię, czyli proporcje molowe substratów i produktów. W równaniach chemicznych stosuje się symbole pierwiastków chemicznych i symbole cząsteczek, a strzałką wskazuje kierunek przebiegu reakcji.

Przykładem reakcji chemicznej jest reakcja spalania metanu⁚

$CH_4 + 2O_2 ightarrow CO_2 + 2H_2O$

W tej reakcji metan ($CH_4$) reaguje z tlenem ($O_2$), tworząc dwutlenek węgla ($CO_2$) i wodę ($H_2O$).

Reakcje chemiczne mogą przebiegać w różnorodnych warunkach, takich jak temperatura, ciśnienie, obecność katalizatora, a także w różnych środowiskach, np. wodnym, organicznym, czy gazowym. Zrozumienie mechanizmów reakcji chemicznych jest kluczowe dla rozwoju nowych technologii, produkcji leków, a także dla ochrony środowiska.

Zastosowania związków chemicznych

Związki chemiczne, zarówno organiczne, jak i nieorganiczne, odgrywają kluczową rolę w naszym życiu, znajdując zastosowanie w różnych dziedzinach, od przemysłu i medycyny po rolnictwo i ochronę środowiska. Ich unikalne właściwości fizyczne i chemiczne czynią je niezbędnymi składnikami wielu produktów i procesów.

6.1. Zastosowania w przemyśle

Przemysł wykorzystuje związki chemiczne do produkcji szerokiej gamy produktów, takich jak tworzywa sztuczne, metale, szkło, cement, farby, detergenty, a także nawozy i pestycydy. Związki chemiczne są również wykorzystywane w procesach technologicznych, np. w produkcji energii elektrycznej, oczyszczaniu ścieków i produkcji papieru;

Przykłady⁚

• Tworzywa sztuczne ⏤ produkowane z polimerów, które są długimi łańcuchami złożonymi z powtarzających się jednostek monomerów.
• Metale ⏤ wykorzystywane w budownictwie, przemyśle samochodowym, elektronice i innych dziedzinach;
• Szkło ⎼ produkowane z krzemionki ($SiO_2$) i innych związków nieorganicznych.
• Cement ⏤ wykorzystywany w budownictwie do produkcji betonu.

Rozwój nowych technologii i materiałów opiera się na ciągłym poszukiwaniu nowych związków chemicznych o pożądanych właściwościach.

6.1. Zastosowania w przemyśle

Przemysł wykorzystuje związki chemiczne do produkcji szerokiej gamy produktów, które wpływają na nasze codzienne życie. Od tworzyw sztucznych i metali po szkło, cement, farby, detergenty, a także nawozy i pestycydy ⎼ związki chemiczne stanowią podstawę wielu gałęzi przemysłu. Ich unikalne właściwości fizyczne i chemiczne czynią je niezbędnymi składnikami wielu produktów i procesów technologicznych.

W przemyśle chemicznym związki organiczne i nieorganiczne są wykorzystywane do produkcji różnorodnych materiałów, takich jak⁚

• Tworzywa sztuczne ⎼ produkowane z polimerów, które są długimi łańcuchami złożonymi z powtarzających się jednostek monomerów. Tworzywa sztuczne znajdują szerokie zastosowanie w produkcji opakowań, mebli, ubrań, elektroniki i innych produktów.
• Metale ⎼ wykorzystywane w budownictwie, przemyśle samochodowym, elektronice i innych dziedzinach. Metale są cenione ze względu na ich wytrzymałość, przewodnictwo elektryczne i cieplne, a także odporność na korozję.
• Szkło ⎼ produkowane z krzemionki ($SiO_2$) i innych związków nieorganicznych. Szkło jest wykorzystywane do produkcji okien, butelek, naczyń, a także w przemyśle elektronicznym.
• Cement ⎼ wykorzystywany w budownictwie do produkcji betonu. Cement jest mieszaniną związków nieorganicznych, które reagują z wodą, tworząc twardą i wytrzymałą masę.

Związki chemiczne są również wykorzystywane w procesach technologicznych, np. w produkcji energii elektrycznej, oczyszczaniu ścieków i produkcji papieru. Rozwój nowych technologii i materiałów opiera się na ciągłym poszukiwaniu nowych związków chemicznych o pożądanych właściwościach.

6.2. Zastosowania w medycynie

Medycyna opiera się na wykorzystaniu związków chemicznych o specyficznych właściwościach, które umożliwiają diagnozowanie i leczenie chorób. Związki chemiczne odgrywają kluczową rolę w produkcji leków, środków diagnostycznych, materiałów medycznych i innych produktów wykorzystywanych w opiece zdrowotnej.

Związki chemiczne stosowane w medycynie można podzielić na kilka grup⁚

• Leki ⏤ związki chemiczne o działaniu terapeutycznym, stosowane w leczeniu chorób. Przykłady⁚ aspiryna, penicylina, antybiotyki, leki przeciwbólowe, leki przeciwdepresyjne.
• Środki diagnostyczne ⏤ związki chemiczne wykorzystywane do diagnozowania chorób. Przykłady⁚ barwniki kontrastowe stosowane w badaniach obrazowych, markery nowotworowe.
• Materiały medyczne ⏤ związki chemiczne wykorzystywane do produkcji implantów, protez, opatrunków, narzędzi chirurgicznych i innych materiałów medycznych. Przykłady⁚ polimery stosowane do produkcji implantów, metale wykorzystywane do produkcji narzędzi chirurgicznych.
• Substancje odżywcze ⏤ związki chemiczne niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Przykłady⁚ witaminy, minerały, aminokwasy.

Rozwój nowych leków i technologii medycznych opiera się na ciągłym poszukiwaniu nowych związków chemicznych o pożądanych właściwościach terapeutycznych i diagnostycznych.

6.3. Zastosowania w rolnictwie

Związki chemiczne odgrywają kluczową rolę w rolnictwie, wspierając produkcję żywności i zwiększając wydajność upraw. Stosowane są w produkcji nawozów, pestycydów, herbicydów i innych środków ochrony roślin, a także w produkcji pasz dla zwierząt.

Nawozy to związki chemiczne dostarczające roślinom niezbędne składniki odżywcze, takie jak azot ($N$), fosfor ($P$) i potas ($K$). Nawozy poprawiają wzrost i plonowanie roślin, zwiększając ich odporność na choroby i szkodniki. Przykłady nawozów⁚ mocznik ($CO(NH_2)_2$), superfosfat, saletra potasowa ($KNO_3$).

Pestycydy to związki chemiczne stosowane do ochrony roślin przed szkodnikami, takimi jak owady, grzyby i chwasty. Pestycydy mogą być stosowane w postaci oprysków, granulatów lub proszków. Przykłady pestycydów⁚ DDT, glifosat, malation.

Herbicyd to związek chemiczny stosowany do zwalczania chwastów. Herbicyd może działać selektywnie, zwalczając tylko określone gatunki chwastów, lub nie selektywnie, zwalczając wszystkie rośliny. Przykłady herbicydów⁚ glifosat, 2,4-D.

Związki chemiczne odgrywają ważną rolę w rolnictwie, jednak ich stosowanie wymaga ostrożności, aby uniknąć negatywnych skutków dla środowiska i zdrowia człowieka.

Podsumowanie

Związki chemiczne, zarówno organiczne, jak i nieorganiczne, stanowią podstawę naszego życia i otaczającego nas świata. Od prostych cząsteczek wody ($H_2O$) po złożone biomolekuły, takie jak DNA, związki chemiczne odgrywają kluczową rolę w funkcjonowaniu organizmów żywych, rozwoju technologii i produkcji różnorodnych produktów.

Specjalne związki chemiczne, charakteryzujące się niezwykłymi właściwościami lub szerokim zastosowaniem, znajdują zastosowanie w wielu dziedzinach życia. W przemyśle są wykorzystywane do produkcji tworzyw sztucznych, metali, szkła, cementu, farb i wielu innych materiałów. W medycynie są niezbędne do produkcji leków, środków diagnostycznych i materiałów medycznych. Związki chemiczne są również wykorzystywane w rolnictwie, produkcji żywności i ochronie środowiska.

Rozwój nauki i technologii opiera się na ciągłym poszukiwaniu nowych związków chemicznych o pożądanych właściwościach. Poznanie struktury, właściwości i sposobów tworzenia związków chemicznych jest kluczowe dla rozwoju nowych technologii, produkcji leków i innych substancji o znaczeniu dla człowieka.

Bibliografia

W celu pogłębienia wiedzy na temat specjalnych związków chemicznych i ich zastosowań, zaleca się skorzystanie z następujących źródeł⁚

• Encyklopedia PWN ⏤ dostępna online i w wersji drukowanej, zawiera obszerne informacje na temat chemii, związków chemicznych i ich zastosowań.
• Chemia ⎼ podręcznik dla liceum ⎼ podręczniki do nauki chemii dla liceów i techników, zawierają informacje na temat związków chemicznych, ich właściwości i reakcji.
• Strony internetowe uczelni wyższych ⏤ strony internetowe wydziałów chemicznych uczelni wyższych, zawierają materiały dydaktyczne, artykuły naukowe i informacje na temat badań nad związkami chemicznymi.
• Artykuły naukowe ⏤ publikacje naukowe w czasopismach chemicznych, zawierające szczegółowe informacje na temat konkretnych związków chemicznych, ich właściwości, syntezy i zastosowań.
• Książki popularnonaukowe ⏤ książki popularnonaukowe dotyczące chemii, które w przystępny sposób przedstawiają podstawowe informacje na temat związków chemicznych i ich znaczenia w naszym życiu.

Korzystanie z różnorodnych źródeł informacji pozwoli na zdobycie kompleksowej wiedzy na temat specjalnych związków chemicznych i ich znaczenia w rozwoju nauki, technologii i medycyny.