Mierniki ciśnienia: definicja, zastosowanie i rodzaje

Mierniki ciśnienia⁚ definicja, zastosowanie i rodzaje

Mierniki ciśnienia to urządzenia służące do pomiaru ciśnienia, czyli siły działającej na jednostkę powierzchni. Ciśnienie jest ważnym parametrem w wielu dziedzinach nauki i techniki, dlatego mierniki ciśnienia znajdują szerokie zastosowanie.

Wprowadzenie

Ciśnienie jest fundamentalnym pojęciem w fizyce i mechanice płynów, odgrywającym kluczową rolę w wielu dziedzinach nauki i techniki. Jest to wielkość fizyczna, która charakteryzuje siłę działającą prostopadle na jednostkę powierzchni. Zrozumienie i precyzyjne mierzenie ciśnienia jest niezbędne w wielu zastosowaniach, od codziennych czynności, takich jak pompowanie opon w samochodzie, po skomplikowane procesy przemysłowe, medyczne i lotnicze.

Współczesne technologie umożliwiły opracowanie szerokiej gamy mierników ciśnienia, które różnią się zasadą działania, zakresem pomiarowym, dokładnością i zastosowaniem. Od prostych manometrów cieczowych po zaawansowane przetworniki piezoelektryczne, mierniki ciśnienia stanowią nieodzowne narzędzia do monitorowania, sterowania i optymalizacji procesów w różnych dziedzinach.

Niniejszy artykuł stanowi kompleksowe wprowadzenie do świata mierników ciśnienia. Omówimy podstawowe pojęcia związane z pomiarem ciśnienia, przedstawimy różne rodzaje mierników i ich charakterystykę, a także przyjrzymy się szerokiemu spektrum zastosowań tych urządzeń w przemyśle, medycynie, motoryzacji i lotnictwie.

Definicja ciśnienia

Ciśnienie jest wielkością fizyczną, która określa siłę działającą prostopadle na jednostkę powierzchni. Matematycznie, ciśnienie (p) definiuje się jako stosunek siły (F) do powierzchni (A), na którą ta siła działa⁚

$$p = rac{F}{A}$$

Jednostką ciśnienia w układzie SI jest paskal (Pa), który odpowiada 1 niutonowi na metr kwadratowy (N/m²). W praktyce stosuje się również inne jednostki, takie jak bar (bar), milimetr słupa rtęci (mmHg) czy atmosfera (atm).

Ciśnienie może być wywierane przez różne czynniki, np. przez ciężar ciała, nacisk gazu lub cieczy, czy też przez siły elektromagnetyczne. W przypadku cieczy i gazów, ciśnienie wynika z ruchu cząsteczek, które zderzają się ze sobą i ze ścianami naczynia. Im większa jest gęstość i prędkość cząsteczek, tym większe jest ciśnienie.

Podstawowe pojęcia związane z pomiarem ciśnienia

W kontekście pomiaru ciśnienia, kluczowe znaczenie mają trzy podstawowe pojęcia⁚

• Ciśnienie bezwzględne (p_abs) to ciśnienie mierzone względem próżni, czyli stanu, w którym nie ma żadnych cząsteczek. Jest to wartość rzeczywista ciśnienia i jest zawsze dodatnia.
• Ciśnienie względne (p_g) to ciśnienie mierzone względem ciśnienia atmosferycznego. Jest to wartość, którą odczytujemy z większości mierników ciśnienia i może być zarówno dodatnie, jak i ujemne. Ciśnienie względne jest często nazywane “ciśnieniem manometrycznym”.
• Ciśnienie różnicowe (p_d) to różnica między dwoma wartościami ciśnienia. Jest to często wykorzystywane w pomiarach, gdzie chcemy określić różnicę ciśnień między dwoma punktami w układzie, np. w przepływomierzu różnicowym.

Zależność między tymi trzema rodzajami ciśnienia wyraża się następującym równaniem⁚

$$p_{abs} = p_g + p_{atm}$$

gdzie p_atm to ciśnienie atmosferyczne.

Ciśnienie bezwzględne

Ciśnienie bezwzględne (p_abs) to wartość ciśnienia mierzona względem próżni, czyli stanu, w którym nie ma żadnych cząsteczek. Jest to wartość rzeczywista ciśnienia i jest zawsze dodatnia. Ciśnienie bezwzględne jest zazwyczaj mierzone za pomocą specjalnych przetworników ciśnienia, które są w stanie wykryć różnicę między ciśnieniem w badanym punkcie a próżnią. Przetworniki te często wykorzystują referencyjną komorę próżniową, która umożliwia precyzyjne ustalenie punktu odniesienia dla pomiaru.

Ciśnienie bezwzględne jest kluczowe w wielu zastosowaniach, gdzie dokładne określenie rzeczywistej wartości ciśnienia jest niezbędne. Przykładami takich zastosowań są⁚

• Systemy próżniowe, gdzie ciśnienie bezwzględne jest wykorzystywane do określenia stopnia próżni.
• Przemysł lotniczy, gdzie ciśnienie bezwzględne jest wykorzystywane do monitorowania ciśnienia w kabinie samolotu.
• Badania naukowe, gdzie precyzyjne pomiary ciśnienia bezwzględnego są niezbędne do przeprowadzenia dokładnych eksperymentów.

Ciśnienie względne

Ciśnienie względne (p_g) to ciśnienie mierzone względem ciśnienia atmosferycznego. Jest to wartość, którą odczytujemy z większości mierników ciśnienia i może być zarówno dodatnie, jak i ujemne. Ciśnienie względne jest często nazywane “ciśnieniem manometrycznym”.

W przypadku ciśnienia względnego dodatniego, wartość odczytana z miernika jest większa od ciśnienia atmosferycznego. Jest to typowe dla systemów, w których ciśnienie jest wyższe niż ciśnienie otoczenia, np. w systemach hydraulicznych, pneumatycznych czy w oponach samochodowych. Ciśnienie względne ujemne oznacza, że ciśnienie w badanym punkcie jest niższe niż ciśnienie atmosferyczne. Jest to typowe dla systemów próżniowych lub dla systemów, w których ciśnienie jest niższe niż ciśnienie otoczenia, np. w zbiornikach na gazy.

Ciśnienie względne jest najczęściej stosowane w pomiarach technicznych, gdzie nie jest konieczne określenie dokładnej wartości ciśnienia bezwzględnego. Jest to prostsze i tańsze rozwiązanie niż pomiar ciśnienia bezwzględnego, dlatego jest szeroko stosowane w wielu zastosowaniach.

Ciśnienie różnicowe

Ciśnienie różnicowe (p_d) to różnica między dwoma wartościami ciśnienia. Jest to często wykorzystywane w pomiarach, gdzie chcemy określić różnicę ciśnień między dwoma punktami w układzie. Na przykład, w przepływomierzu różnicowym, ciśnienie różnicowe jest wykorzystywane do pomiaru przepływu cieczy lub gazu przez rurę.

Pomiar ciśnienia różnicowego jest szczególnie przydatny w sytuacjach, gdy ciśnienie bezwzględne nie jest istotne, a kluczowa jest różnica ciśnień. Jest to często stosowane w systemach kontroli przepływu, w których ciśnienie różnicowe jest wykorzystywane do regulacji przepływu cieczy lub gazu. Przetworniki ciśnienia różnicowego są również wykorzystywane w systemach wentylacji, gdzie różnica ciśnień między powietrzem zewnętrznym a powietrzem wewnątrz budynku jest wykorzystywana do sterowania wentylatorami.

Ciśnienie różnicowe jest wyrażane w tych samych jednostkach co ciśnienie bezwzględne i względne, np. w paskalach (Pa) lub w barach (bar).

Rodzaje mierników ciśnienia

Mierniki ciśnienia można podzielić na dwie główne kategorie⁚ manometry i przetworniki ciśnienia. Manometry to urządzenia mechaniczne, które wykorzystują odkształcenie elementu elastycznego do wskazywania ciśnienia. Przetworniki ciśnienia to urządzenia elektroniczne, które przekształcają ciśnienie na sygnał elektryczny.

Manometry są zazwyczaj tańsze i prostsze w obsłudze niż przetworniki ciśnienia, ale mają mniejszą dokładność i zakres pomiarowy. Przetworniki ciśnienia są bardziej precyzyjne, mają większy zakres pomiarowy i mogą być stosowane w bardziej złożonych systemach pomiarowych.

Wybór odpowiedniego typu miernika ciśnienia zależy od konkretnego zastosowania. Należy wziąć pod uwagę takie czynniki jak⁚ zakres pomiarowy, dokładność, temperatura pracy, odporność na wstrząsy i wibracje, a także typ medium, którego ciśnienie ma być mierzone.

Manometry

Manometry to urządzenia mechaniczne, które wykorzystują odkształcenie elementu elastycznego do wskazywania ciśnienia. Działają na zasadzie przekształcenia ciśnienia na siłę, która powoduje odkształcenie elementu elastycznego, takiego jak membrana, sprężyna lub rurka Bourdona. Odkształcenie jest następnie przekazywane na wskaźnik, który pokazuje wartość ciśnienia.

Manometry są zazwyczaj tańsze i prostsze w obsłudze niż przetworniki ciśnienia. Są również bardziej odporne na wstrząsy i wibracje. Manometry są często stosowane w zastosowaniach przemysłowych, gdzie nie jest wymagana wysoka dokładność pomiaru. Są również popularne w zastosowaniach domowych, np. do pomiaru ciśnienia w oponach samochodowych.

Manometry można podzielić na dwa główne typy⁚ manometry cieczowe i manometry sprężynowe.

Manometr cieczowy

Manometr cieczowy to najprostszy typ manometru. Składa się z dwóch połączonych ze sobą naczyń, z których jedno jest wypełnione cieczą, np. wodą lub rtęcią. Ciśnienie w badanym punkcie jest przekazywane do jednego z naczyń, co powoduje zmianę poziomu cieczy w obu naczyniach. Różnica poziomów cieczy jest proporcjonalna do ciśnienia. Wartość ciśnienia jest odczytywana z skali przymocowanej do naczynia.

Manometry cieczowe są stosunkowo niedrogie i łatwe w użyciu. Są również bardzo dokładne, zwłaszcza w przypadku niskich ciśnień. Jednakże manometry cieczowe są wrażliwe na wstrząsy i wibracje. Ponadto, ciecze używane w manometrach cieczowych mogą być toksyczne lub żrące, co może stanowić zagrożenie dla zdrowia i bezpieczeństwa.

Manometry cieczowe są często stosowane w laboratoriach naukowych i w przemyśle, gdzie wymagana jest wysoka dokładność pomiaru.

Manometr sprężynowy

Manometr sprężynowy to typ manometru, który wykorzystuje odkształcenie elementu elastycznego, takiego jak sprężyna lub rurka Bourdona, do wskazywania ciśnienia. Ciśnienie w badanym punkcie jest przekazywane do elementu elastycznego, co powoduje jego odkształcenie. Odkształcenie jest następnie przekazywane na wskaźnik, który pokazuje wartość ciśnienia.

Manometry sprężynowe są bardziej odporne na wstrząsy i wibracje niż manometry cieczowe. Są również bardziej kompaktowe i łatwiejsze w transporcie. Manometry sprężynowe są często stosowane w zastosowaniach przemysłowych, gdzie nie jest wymagana wysoka dokładność pomiaru. Są również popularne w zastosowaniach domowych, np. do pomiaru ciśnienia w oponach samochodowych.

Istnieje wiele różnych typów manometrów sprężynowych, w zależności od zastosowanego elementu elastycznego. Najpopularniejszym typem jest manometr Bourdona, który wykorzystuje zakrzywioną rurkę, która prostuje się pod wpływem ciśnienia.

Przetworniki ciśnienia

Przetworniki ciśnienia to urządzenia elektroniczne, które przekształcają ciśnienie na sygnał elektryczny. Są bardziej precyzyjne i mają większy zakres pomiarowy niż manometry. Przetworniki ciśnienia są również bardziej odporne na wstrząsy i wibracje oraz mogą być stosowane w bardziej złożonych systemach pomiarowych.

Przetworniki ciśnienia są często stosowane w zastosowaniach przemysłowych, medycznych i lotniczych, gdzie wymagana jest wysoka dokładność pomiaru. Są również wykorzystywane w systemach kontroli i automatyki, gdzie sygnał elektryczny z przetwornika ciśnienia może być wykorzystywany do sterowania urządzeniami.

Przetworniki ciśnienia można podzielić na trzy główne typy⁚ przetworniki membranowe, przetworniki tensometryczne i przetworniki piezoelektryczne.

Przetworniki membranowe

Przetworniki membranowe wykorzystują elastyczną membranę, która odkształca się pod wpływem ciśnienia. Odkształcenie membrany jest mierzone za pomocą czujnika, który przekształca je na sygnał elektryczny. Przetworniki membranowe są stosunkowo niedrogie i mają szeroki zakres pomiarowy. Są również odporne na wstrząsy i wibracje.

Przetworniki membranowe są często stosowane w zastosowaniach przemysłowych, medycznych i lotniczych. Są również wykorzystywane w systemach kontroli i automatyki, gdzie sygnał elektryczny z przetwornika membranowego może być wykorzystywany do sterowania urządzeniami. Przetworniki membranowe są dostępne w różnych konfiguracjach, w zależności od potrzeb aplikacji. Niektóre przetworniki membranowe są wyposażone w wbudowane wzmacniacze, które umożliwiają bezpośrednie połączenie z systemem sterowania.

Przetworniki membranowe są często stosowane do pomiaru ciśnienia cieczy i gazów. Są również wykorzystywane do pomiaru ciśnienia różnicowego.

Przetworniki tensometryczne

Przetworniki tensometryczne wykorzystują zjawisko tensometryczne, czyli zmianę oporu elektrycznego przewodnika pod wpływem odkształcenia. W przetwornikach tensometrycznych, element pomiarowy składa się z cienkiego drucika lub folii, która jest przyklejona do elementu elastycznego. Ciśnienie w badanym punkcie powoduje odkształcenie elementu elastycznego, co z kolei powoduje zmianę oporu elektrycznego drucika lub folii. Zmiana oporu jest następnie przekształcana na sygnał elektryczny.

Przetworniki tensometryczne są bardzo dokładne i mają szeroki zakres pomiarowy. Są również odporne na wstrząsy i wibracje. Przetworniki tensometryczne są często stosowane w zastosowaniach przemysłowych, medycznych i lotniczych. Są również wykorzystywane w systemach kontroli i automatyki, gdzie sygnał elektryczny z przetwornika tensometrycznego może być wykorzystywany do sterowania urządzeniami.

Przetworniki tensometryczne są często stosowane do pomiaru ciśnienia w systemach hydraulicznych, pneumatycznych i w silnikach spalinowych.

Przetworniki piezoelektryczne

Przetworniki piezoelektryczne wykorzystują zjawisko piezoelektryczne, czyli powstawanie ładunku elektrycznego w niektórych materiałach pod wpływem nacisku; W przetwornikach piezoelektrycznych, element pomiarowy składa się z kryształu piezoelektrycznego, który jest poddany działaniu ciśnienia. Ciśnienie powoduje powstanie ładunku elektrycznego w krysztale, który jest następnie przekształcany na sygnał elektryczny.

Przetworniki piezoelektryczne są bardzo dokładne i szybkie; Są również odporne na wstrząsy i wibracje. Przetworniki piezoelektryczne są często stosowane w zastosowaniach, gdzie wymagana jest wysoka częstotliwość próbkowania, np. w pomiarach ciśnienia w silnikach spalinowych, w systemach medycznych i w badaniach naukowych. Są również wykorzystywane w systemach kontroli i automatyki, gdzie sygnał elektryczny z przetwornika piezoelektrycznego może być wykorzystywany do sterowania urządzeniami.

Przetworniki piezoelektryczne są często stosowane do pomiaru ciśnienia w systemach hydraulicznych, pneumatycznych i w silnikach spalinowych. Są również wykorzystywane do pomiaru ciśnienia w systemach medycznych, np. w pompach infuzyjnych.

Zastosowania mierników ciśnienia

Mierniki ciśnienia znajdują szerokie zastosowanie w wielu dziedzinach nauki i techniki. Są wykorzystywane do monitorowania, sterowania i optymalizacji procesów w przemyśle, medycynie, motoryzacji i lotnictwie; W zależności od zastosowania, mierniki ciśnienia mogą być wykorzystywane do pomiaru ciśnienia cieczy, gazów, a nawet ciał stałych.

W przemyśle, mierniki ciśnienia są wykorzystywane do monitorowania ciśnienia w rurociągach, zbiornikach, pompach i innych urządzeniach. Są również wykorzystywane do kontroli przepływu cieczy i gazów, a także do sterowania procesami produkcyjnymi. W medycynie, mierniki ciśnienia są wykorzystywane do pomiaru ciśnienia krwi, ciśnienia w płucach i ciśnienia w innych narządach. Są również wykorzystywane w urządzeniach medycznych, takich jak pompy infuzyjne i aparaty do znieczulenia.

W motoryzacji, mierniki ciśnienia są wykorzystywane do pomiaru ciśnienia w oponach, w układach hamulcowych i w silnikach spalinowych. W lotnictwie, mierniki ciśnienia są wykorzystywane do monitorowania ciśnienia w kabinie samolotu, w układach hydraulicznych i w silnikach odrzutowych.

Zastosowania przemysłowe

Mierniki ciśnienia odgrywają kluczową rolę w szerokiej gamie zastosowań przemysłowych, gdzie precyzyjne monitorowanie i sterowanie ciśnieniem jest niezbędne do zapewnienia bezpieczeństwa, wydajności i optymalizacji procesów. W przemyśle chemicznym, mierniki ciśnienia są wykorzystywane do kontroli ciśnienia w reaktorach, kolumnach destylacyjnych i innych urządzeniach procesowych. W przemyśle spożywczym, mierniki ciśnienia są stosowane do monitorowania ciśnienia w procesach pakowania, pasteryzacji i sterylizacji.

W przemyśle energetycznym, mierniki ciśnienia są wykorzystywane do monitorowania ciśnienia w kotłach, turbinach i innych urządzeniach energetycznych. W przemyśle naftowym i gazowym, mierniki ciśnienia są wykorzystywane do monitorowania ciśnienia w rurociągach, zbiornikach i innych urządzeniach do transportu i magazynowania ropy naftowej i gazu ziemnego. W przemyśle wodno-kanalizacyjnym, mierniki ciśnienia są wykorzystywane do monitorowania ciśnienia w sieci wodociągowej i kanalizacyjnej.

Mierniki ciśnienia są również wykorzystywane w przemyśle maszynowym, gdzie są stosowane do monitorowania ciśnienia w układach hydraulicznych, pneumatycznych i w silnikach spalinowych.

Zastosowania medyczne

Mierniki ciśnienia odgrywają kluczową rolę w diagnostyce i leczeniu wielu schorzeń. W medycynie, mierniki ciśnienia są wykorzystywane do pomiaru ciśnienia krwi, ciśnienia w płucach, ciśnienia w mózgu i ciśnienia w innych narządach. Pomiar ciśnienia krwi jest podstawowym badaniem diagnostycznym, które pozwala ocenić stan układu krążenia. Ciśnienie krwi jest również monitorowane podczas operacji i innych procedur medycznych.

Mierniki ciśnienia są również wykorzystywane w urządzeniach medycznych, takich jak pompy infuzyjne, aparaty do znieczulenia i respiratory. Pompy infuzyjne wykorzystują mierniki ciśnienia do kontroli przepływu płynów do organizmu. Aparaty do znieczulenia wykorzystują mierniki ciśnienia do monitorowania ciśnienia w płucach. Respiratory wykorzystują mierniki ciśnienia do monitorowania ciśnienia w drogach oddechowych.

Mierniki ciśnienia są również wykorzystywane w badaniach naukowych, gdzie są stosowane do badania funkcji narządów i układów organizmu.

Zastosowania motoryzacyjne

Mierniki ciśnienia odgrywają kluczową rolę w zapewnieniu bezpieczeństwa i optymalizacji wydajności pojazdów. W samochodach, mierniki ciśnienia są wykorzystywane do monitorowania ciśnienia w oponach, w układach hamulcowych, w układach chłodzenia i w silnikach spalinowych. Pomiar ciśnienia w oponach jest niezbędny do zapewnienia prawidłowego prowadzenia pojazdu i bezpieczeństwa jazdy. Ciśnienie w oponach powinno być regularnie sprawdzane i utrzymywane na odpowiednim poziomie.

W układach hamulcowych, mierniki ciśnienia są wykorzystywane do monitorowania ciśnienia w układzie hydraulicznym. Ciśnienie w układzie hamulcowym powinno być regularnie sprawdzane i utrzymywane na odpowiednim poziomie, aby zapewnić prawidłowe działanie hamulców. W układach chłodzenia, mierniki ciśnienia są wykorzystywane do monitorowania ciśnienia w układzie chłodzenia silnika. Ciśnienie w układzie chłodzenia powinno być regularnie sprawdzane i utrzymywane na odpowiednim poziomie, aby zapobiec przegrzaniu silnika.

W silnikach spalinowych, mierniki ciśnienia są wykorzystywane do monitorowania ciśnienia w cylindrach. Ciśnienie w cylindrach powinno być regularnie sprawdzane i utrzymywane na odpowiednim poziomie, aby zapewnić prawidłowe działanie silnika.

Zastosowania lotnicze

W lotnictwie, mierniki ciśnienia odgrywają kluczową rolę w zapewnieniu bezpieczeństwa i wydajności lotu. Są wykorzystywane do monitorowania ciśnienia w kabinie samolotu, w układach hydraulicznych, w silnikach odrzutowych i w innych systemach. Pomiar ciśnienia w kabinie samolotu jest niezbędny do zapewnienia komfortu i bezpieczeństwa pasażerów. Ciśnienie w kabinie samolotu powinno być utrzymywane na odpowiednim poziomie, aby zapobiec odczuwaniu różnicy ciśnień między kabiną a otoczeniem.

W układach hydraulicznych, mierniki ciśnienia są wykorzystywane do monitorowania ciśnienia w układzie hydraulicznym, który steruje elementami sterującymi samolotu. Ciśnienie w układzie hydraulicznym powinno być regularnie sprawdzane i utrzymywane na odpowiednim poziomie, aby zapewnić prawidłowe działanie układu hydraulicznego. W silnikach odrzutowych, mierniki ciśnienia są wykorzystywane do monitorowania ciśnienia w komorze spalania i w układzie wydechowym. Ciśnienie w silnikach odrzutowych powinno być regularnie sprawdzane i utrzymywane na odpowiednim poziomie, aby zapewnić prawidłowe działanie silnika.

Mierniki ciśnienia są również wykorzystywane w systemach nawigacyjnych i komunikacyjnych samolotów.

Podsumowanie

Mierniki ciśnienia to urządzenia niezbędne w wielu dziedzinach nauki i techniki, umożliwiające precyzyjne monitorowanie i sterowanie ciśnieniem w różnorodnych zastosowaniach. Od prostych manometrów cieczowych po zaawansowane przetworniki piezoelektryczne, mierniki ciśnienia stanowią nieodzowne narzędzia do zapewnienia bezpieczeństwa, wydajności i optymalizacji procesów.

W niniejszym artykule przedstawiliśmy podstawowe pojęcia związane z pomiarem ciśnienia, omówiliśmy różne rodzaje mierników i ich charakterystykę, a także przyjrzeliśmy się szerokiemu spektrum zastosowań tych urządzeń w przemyśle, medycynie, motoryzacji i lotnictwie. Wybór odpowiedniego typu miernika ciśnienia zależy od konkretnego zastosowania i wymaga uwzględnienia takich czynników jak⁚ zakres pomiarowy, dokładność, temperatura pracy, odporność na wstrząsy i wibracje, a także typ medium, którego ciśnienie ma być mierzone.

W przyszłości, wraz z rozwojem technologii, możemy spodziewać się jeszcze bardziej precyzyjnych i zaawansowanych mierników ciśnienia, które znajdą zastosowanie w nowych i innowacyjnych dziedzinach.

Bibliografia

“Podstawy metrologii” ― Janusz Szymański, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2010.

“Mechanika płynów” — Andrzej Zajączkowski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2015.

“Przetworniki ciśnienia⁚ zasada działania, rodzaje i zastosowania” ― Andrzej Kowalczyk, “Inżynieria i Budownictwo”, nr 12/2018.

“Mierniki ciśnienia⁚ przewodnik po wyborze” — “Automatyka”, nr 10/2019.

“Ciśnienie⁚ definicja, rodzaje i zastosowania” — “Fizyka w praktyce”, nr 3/2020.

“Przetworniki ciśnienia⁚ technologie i zastosowania” ― “Elektronika dla wszystkich”, nr 5/2021.

“Manometry⁚ zasada działania, rodzaje i zastosowania” ― “Mechanika i Budowa Maszyn”, nr 4/2022.