Cena Alzowa: Podstawowe Definicje i Charakterystyka

Cena Alzowa⁚ Podstawowe Definicje i Charakterystyka

Cena alzowa, znana również jako cena ryczałtowa, to ustalona z góry kwota, która obejmuje wszystkie koszty związane z realizacją określonego projektu lub usługi.

Istnieją różne rodzaje umów z ceną alzową, np. umowy z ceną stałą, umowy z ceną regulowaną lub umowy z ceną zmienną.

Kluczowymi elementami umowy z ceną alzową są⁚ zakres prac, specyfikacja techniczna, harmonogram realizacji, warunki płatności i mechanizmy rozstrzygania sporów.

1.1. Definicja Ceny Alzowej

Cena alzowa, określana również jako cena ryczałtowa, stanowi ustaloną z góry kwotę, która obejmuje wszystkie koszty związane z realizacją konkretnego projektu lub usługi. W umowie z ceną alzową, zamawiający zobowiązuje się do zapłaty określonej sumy pieniężnej, niezależnie od rzeczywistych kosztów poniesionych przez wykonawcę. Ta forma rozliczenia eliminuje ryzyko dla zamawiającego związane z nieprzewidzianymi wzrostami kosztów, ale jednocześnie przenosi to ryzyko na wykonawcę. Kluczowe jest precyzyjne określenie zakresu prac i specyfikacji technicznej, aby uniknąć sporów w przyszłości.

1.2. Rodzaje Umów z Ceną Alzową

W zależności od specyfiki projektu i oczekiwań stron, umowy z ceną alzową mogą przyjmować różne formy. Najpopularniejsze rodzaje to⁚

• Umowa z ceną stałą⁚ W tym przypadku cena ustalana jest na początku projektu i nie podlega zmianom, niezależnie od ewentualnych zmian w kosztach materiałów, robocizny czy innych czynników.
• Umowa z ceną regulowaną⁚ W tej formie umowy cena może ulec modyfikacji w oparciu o zdefiniowane wcześniej wskaźniki, np. indeks cen materiałów budowlanych.
• Umowa z ceną zmienną⁚ W tym przypadku cena może ulec zmianie w zależności od konkretnych czynników, np. od ilości zużytego materiału lub czasu pracy.

Wybór odpowiedniego rodzaju umowy z ceną alzową powinien być poprzedzony szczegółową analizą specyfiki projektu i potencjalnych ryzyk.

1.3. Elementy Krytyczne Umowy z Ceną Alzową

Aby umowa z ceną alzową była skuteczna i chroniła interesy obu stron, kluczowe znaczenie mają następujące elementy⁚

• Precyzyjne określenie zakresu prac⁚ Dokładny opis prac, które mają zostać wykonane, wraz z wszelkimi szczegółami technicznymi, zapobiega nieporozumieniom i sporom w trakcie realizacji projektu.
• Szczegółowa specyfikacja techniczna⁚ Określenie materiałów, technologii i standardów, które mają być zastosowane w projekcie, gwarantuje zgodność realizacji z oczekiwaniami zamawiającego.
• Harmonogram realizacji⁚ Ustalenie konkretnych terminów realizacji poszczególnych etapów projektu pozwala na kontrolowanie postępów i zapewnienie terminowego zakończenia prac.
• Warunki płatności⁚ Jasne określenie sposobu i terminów płatności zapobiega problemom finansowym i zapewnia płynność realizacji projektu.
• Mechanizmy rozstrzygania sporów⁚ Włączenie do umowy procedur rozstrzygania ewentualnych sporów, np. poprzez arbitraż lub postępowanie sądowe, zapewnia sprawne rozwiązywanie konfliktów.

Dokładne i precyzyjne sformułowanie tych elementów w umowie z ceną alzową jest kluczowe dla sukcesu projektu.

Strony Umowy z Ceną Alzową

Umowa z ceną alzową angażuje dwie strony⁚ zamawiającego i wykonawcę, którzy mają odmienne cele i oczekiwania.

2.1. Zamawiający⁚ Cele i Oczekiwania

Zamawiający, czyli strona zlecająca realizację projektu lub usługi, w umowie z ceną alzową przede wszystkim dąży do⁚

• Jasnego i precyzyjnego określenia zakresu prac⁚ Zamawiający chce mieć pewność, że wykonawca zrealizuje dokładnie to, co zostało uzgodnione, bez nieprzewidzianych dodatkowych kosztów.
• Ustalenia ceny końcowej projektu⁚ Zamawiający pragnie wiedzieć, ile ostatecznie będzie kosztował projekt, aby móc zaplanować budżet i uniknąć nieprzyjemnych niespodzianek finansowych.
• Terminowego zakończenia prac⁚ Zamawiający oczekuje, że projekt zostanie zrealizowany w ustalonym terminie, aby mógł w pełni korzystać z jego efektów.
• Zapewnienia wysokiej jakości realizacji⁚ Zamawiający chce mieć pewność, że projekt zostanie wykonany zgodnie z najwyższymi standardami, spełniając jego oczekiwania.

Aby zrealizować te cele, zamawiający musi starannie wybrać wykonawcę i zadbać o precyzyjne sformułowanie warunków umowy.

2.2. Wykonawca⁚ Cele i Oczekiwania

Wykonawca, czyli strona realizująca projekt lub usługę, w umowie z ceną alzową przede wszystkim dąży do⁚

• Uzyskania zysku z projektu⁚ Wykonawca chce, aby cena ustalona w umowie pokryła wszystkie koszty realizacji projektu i zapewniła mu odpowiedni zysk.
• Minimalizacji ryzyka⁚ Wykonawca pragnie zminimalizować ryzyko związane z nieprzewidzianymi kosztami, które mogą pojawić się w trakcie realizacji projektu.
• Zapewnienia sobie możliwości realizacji projektu⁚ Wykonawca chce mieć pewność, że posiada niezbędne zasoby i możliwości, aby zrealizować projekt zgodnie z umową.
• Ustalenia jasnych i precyzyjnych warunków współpracy⁚ Wykonawca dąży do tego, aby warunki umowy były jasne i jednoznaczne, aby uniknąć nieporozumień i sporów z zamawiającym.

Aby zrealizować te cele, wykonawca musi dokładnie przeanalizować zakres prac, specyfikację techniczną i warunki umowy, aby móc złożyć konkurencyjną ofertę.

Proces Negocjacji Umowy z Ceną Alzową

Negocjacje umowy z ceną alzową to kluczowy etap, który wymaga umiejętności i strategii.

3.1. Przygotowanie do Negocjacji⁚ Analiza Ryzyka i Określenie Celów

Skuteczne negocjacje umowy z ceną alzową wymagają starannego przygotowania. Pierwszym krokiem jest przeprowadzenie szczegółowej analizy ryzyka, która pozwoli na identyfikację potencjalnych zagrożeń i możliwości. Należy wziąć pod uwagę czynniki takie jak⁚ zmienność cen materiałów, ryzyko opóźnień w realizacji projektu, zmiany w przepisach prawnych, a także ryzyko związane z niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem prac przez wykonawcę. Po dokonaniu analizy ryzyka, należy określić cele negocjacji, zarówno dla zamawiającego, jak i dla wykonawcy. Cele te powinny być jasno sformułowane, realistyczne i mierzalne, aby zapewnić sukces negocjacji.

3.2. Faza Negocjacji⁚ Elementy Kluczowe i Strategie

Faza negocjacji umowy z ceną alzową to kluczowy moment, w którym strony starają się osiągnąć porozumienie korzystne dla obu stron. Kluczowymi elementami negocjacji są⁚ cena, zakres prac, specyfikacja techniczna, harmonogram realizacji, warunki płatności i mechanizmy rozstrzygania sporów. Strategie negocjacyjne powinny być dostosowane do konkretnej sytuacji i celów stron. Ważne jest, aby stosować się do zasad fair play, szanować stanowisko drugiej strony i być gotowym do kompromisów. W trakcie negocjacji warto wykorzystywać techniki negocjacyjne, takie jak⁚ aktywne słuchanie, zadawanie pytań, przedstawianie argumentów i propozycji, a także umiejętne wykorzystywanie języka ciała. Pamiętajmy, że sukces negocjacji zależy od umiejętności i doświadczenia obu stron.

3.3. Podpisanie Umowy⁚ Kluczowe Warunki i Zabezpieczenia

Po zakończeniu negocjacji, strony podpisują umowę z ceną alzową. Kluczowe warunki umowy to⁚ cena, zakres prac, specyfikacja techniczna, harmonogram realizacji, warunki płatności i mechanizmy rozstrzygania sporów. Aby zabezpieczyć interesy obu stron, umowa powinna zawierać klauzule gwarancyjne, np. dotyczące terminu realizacji, jakości prac, odpowiedzialności za szkody i kary umowne. Ważne jest, aby umowa była sformułowana w sposób jasny, precyzyjny i jednoznaczny, aby uniknąć nieporozumień i sporów w przyszłości. Przed podpisaniem umowy, należy dokładnie zapoznać się z jej treścią i skonsultować się z prawnikiem, aby mieć pewność, że wszystkie warunki są korzystne dla obu stron.

Zarządzanie Ryzykiem w Umowach z Ceną Alzową

Umowy z ceną alzową wiążą się z ryzykiem zarówno dla zamawiającego, jak i dla wykonawcy.

4.1. Ryzyko dla Zamawiającego

W umowach z ceną alzową zamawiający ponosi ryzyko związane z⁚

• Niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem prac⁚ Jeśli wykonawca nie zrealizuje projektu zgodnie z umową, zamawiający może ponieść straty finansowe i czasowe.
• Zmianami w projekcie⁚ Jeśli w trakcie realizacji projektu konieczne będą zmiany, zamawiający może ponieść dodatkowe koszty, które nie były uwzględnione w cenie alzowej.
• Opóźnieniami w realizacji projektu⁚ Opóźnienia w realizacji projektu mogą prowadzić do strat finansowych, a także do opóźnień w innych projektach zależnych od tego projektu.
• Niską jakością realizacji⁚ Jeśli projekt zostanie zrealizowany z niską jakością, zamawiający może ponieść koszty związane z naprawami i poprawkami.

Aby zminimalizować te ryzyka, zamawiający powinien starannie wybrać wykonawcę, dokładnie określić zakres prac i specyfikację techniczną, a także zadbać o odpowiednie zabezpieczenia w umowie.

4.2. Ryzyko dla Wykonawcy

W umowach z ceną alzową wykonawca ponosi ryzyko związane z⁚

• Nieprzewidzianymi kosztami⁚ Jeśli w trakcie realizacji projektu pojawią się nieprzewidziane koszty, np. związane ze zmianami w projekcie, wzrostem cen materiałów lub opóźnieniami, wykonawca może ponieść straty.
• Zmniejszeniem zysku⁚ Jeśli koszty realizacji projektu okażą się wyższe niż zakładano, wykonawca może zarobić mniej niż planował, a nawet stracić pieniądze.
• Opóźnieniami w płatnościach⁚ Jeśli zamawiający opóźnia się z płatnościami, wykonawca może mieć problemy z płynnością finansową i realizacją innych projektów.
• Sporami z zamawiającym⁚ Jeśli pojawią się spory z zamawiającym dotyczące zakresu prac, jakości realizacji lub innych kwestii, wykonawca może ponieść koszty związane z rozwiązywaniem sporów.

Aby zminimalizować te ryzyka, wykonawca powinien dokładnie przeanalizować zakres prac, specyfikację techniczną i warunki umowy, a także zadbać o odpowiednie zabezpieczenia w umowie.

4.3. Strategie Mitygacji Ryzyka

Zarówno zamawiający, jak i wykonawca mogą zastosować szereg strategii, aby zminimalizować ryzyko związane z umową z ceną alzową. Do najpopularniejszych strategii należą⁚

• Dokładne określenie zakresu prac⁚ Precyzyjne sformułowanie zakresu prac w umowie minimalizuje ryzyko nieporozumień i sporów dotyczących zakresu prac.
• Szczegółowa specyfikacja techniczna⁚ Dokładna specyfikacja techniczna materiałów, technologii i standardów minimalizuje ryzyko niezadowolenia zamawiającego z jakości realizacji.
• Ustalenie jasnych warunków płatności⁚ Jasne i precyzyjne określenie warunków płatności minimalizuje ryzyko opóźnień w płatnościach i problemów finansowych dla wykonawcy.
• Włączenie klauzul gwarancyjnych⁚ Klauzule gwarancyjne dotyczące terminu realizacji, jakości prac, odpowiedzialności za szkody i kary umowne chronią interesy obu stron.
• Ubezpieczenie⁚ Ubezpieczenie od różnych ryzyk, np. od odpowiedzialności cywilnej, od szkód w mieniu, od opóźnień w realizacji projektu, może zapewnić dodatkowe zabezpieczenie.

Zastosowanie tych strategii pozwala na zwiększenie bezpieczeństwa i zmniejszenie ryzyka związanego z umową z ceną alzową.

Odpowiedzialności Stron w Umowach z Ceną Alzową

W umowach z ceną alzową, zarówno zamawiający, jak i wykonawca mają określone obowiązki.

5.1. Odpowiedzialności Zamawiającego

Zamawiający w umowie z ceną alzową ma szereg obowiązków, które są kluczowe dla prawidłowej realizacji projektu. Do najważniejszych należą⁚

• Dostarczenie wykonawcy niezbędnej dokumentacji⁚ Zamawiający jest zobowiązany do dostarczenia wykonawcy wszystkich niezbędnych dokumentów, takich jak⁚ projekt techniczny, specyfikacja techniczna, warunki techniczne, pozwolenia i zezwolenia, które są potrzebne do realizacji projektu.
• Zapewnienie dostępu do terenu⁚ Zamawiający jest zobowiązany do zapewnienia wykonawcy dostępu do terenu, na którym ma być realizowany projekt, w terminach i w sposób określony w umowie.
• Terminowe dokonywanie płatności⁚ Zamawiający jest zobowiązany do terminowego dokonywania płatności za wykonane prace zgodnie z warunkami określonymi w umowie.
• Współpraca z wykonawcą⁚ Zamawiający jest zobowiązany do współpracy z wykonawcą w celu zapewnienia prawidłowej realizacji projektu, np. poprzez udzielanie informacji, rozwiązywanie problemów i podejmowanie decyzji;

Niespełnienie tych obowiązków przez zamawiającego może prowadzić do opóźnień w realizacji projektu, zwiększenia kosztów i sporów z wykonawcą.

5.2. Odpowiedzialności Wykonawcy

Wykonawca w umowie z ceną alzową ma szereg obowiązków, które są kluczowe dla prawidłowej realizacji projektu. Do najważniejszych należą⁚

• Realizacja projektu zgodnie z umową⁚ Wykonawca jest zobowiązany do realizacji projektu zgodnie z umową, w tym⁚ zgodnie z określonym zakresem prac, specyfikacją techniczną, harmonogramem realizacji i standardami jakości.
• Zapewnienie odpowiedniego personelu i sprzętu⁚ Wykonawca jest zobowiązany do zapewnienia odpowiedniego personelu i sprzętu, który jest niezbędny do realizacji projektu.
• Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa⁚ Wykonawca jest zobowiązany do przestrzegania przepisów bezpieczeństwa i ochrony środowiska podczas realizacji projektu.
• Informowanie zamawiającego o postępach prac⁚ Wykonawca jest zobowiązany do informowania zamawiającego o postępach prac, a także o ewentualnych problemach i opóźnieniach.

Niespełnienie tych obowiązków przez wykonawcę może prowadzić do opóźnień w realizacji projektu, obniżenia jakości prac i sporów z zamawiającym.

Rozwiązanie Umowy z Ceną Alzową

Rozwiązanie umowy z ceną alzową może nastąpić z różnych przyczyn i wiąże się z określonymi procedurami.

6.1. Przyczyny Rozwiązania Umowy

Umowa z ceną alzową może zostać rozwiązana z różnych przyczyn, zarówno ze strony zamawiającego, jak i ze strony wykonawcy. Najczęstsze przyczyny rozwiązania umowy to⁚

• Niewykonanie lub nienależyte wykonanie prac⁚ Jeśli wykonawca nie realizuje projektu zgodnie z umową, zamawiający ma prawo rozwiązać umowę.
• Opóźnienia w realizacji projektu⁚ Jeśli wykonawca opóźnia się z realizacją projektu, zamawiający może rozwiązać umowę, jeśli opóźnienie jest znaczące i nieusprawiedliwione.
• Zmiana warunków umowy⁚ Jeśli w trakcie realizacji projektu nastąpią istotne zmiany w warunkach umowy, np. w zakresie zakresu prac, specyfikacji technicznej lub ceny, strony mogą rozwiązać umowę.
• Niespełnienie warunków płatności⁚ Jeśli zamawiający nie dokonuje płatności zgodnie z warunkami umowy, wykonawca może rozwiązać umowę.
• Siła wyższa⁚ W przypadku wystąpienia siły wyższej, np. klęski żywiołowej, wojny, zamawiający lub wykonawca mogą rozwiązać umowę.

Rozwiązanie umowy z ceną alzową powinno być zawsze poprzedzone próbą polubownego rozwiązania sporu.

6.2. Procedura Rozwiązania Umowy

Rozwiązanie umowy z ceną alzową powinno być przeprowadzone zgodnie z procedurą określoną w umowie lub w przepisach prawa. W większości przypadków, rozwiązanie umowy wymaga pisemnego powiadomienia drugiej strony o rozwiązaniu umowy. W powiadomieniu należy wskazać przyczynę rozwiązania umowy i termin jego skuteczności; W niektórych przypadkach, np. w przypadku niewykonania lub nienależytego wykonania prac, zamawiający może rozwiązać umowę bez zachowania terminu wypowiedzenia. Po rozwiązaniu umowy, strony są zobowiązane do rozliczenia się z realizacji projektu, w tym do rozliczenia wykonanych prac, poniesionych kosztów i ewentualnych kar umownych.

6.3. Skutki Rozwiązania Umowy

Rozwiązanie umowy z ceną alzową ma szereg konsekwencji dla obu stron. Zamawiający może ponieść straty finansowe związane z koniecznością znalezienia nowego wykonawcy, a także opóźnienia w realizacji projektu. Wykonawca może stracić zysk z projektu, a także ponieść koszty związane z przerwą w realizacji projektu. W zależności od przyczyn rozwiązania umowy, strony mogą być zobowiązane do zapłaty kar umownych lub odszkodowań. Rozwiązanie umowy może również prowadzić do sporów sądowych, które są czasochłonne i kosztowne. Dlatego ważne jest, aby starannie negocjować warunki umowy i dążyć do polubownego rozwiązania ewentualnych sporów.

Podsumowanie⁚ Zalety i Wady Umów z Ceną Alzową

Umowy z ceną alzową mają zarówno zalety, jak i wady, które należy rozważyć przed ich podpisaniem.

7.1. Zalety Umów z Ceną Alzową

Umowy z ceną alzową mają szereg zalet, które sprawiają, że są popularnym wyborem w wielu branżach. Do najważniejszych zalet należą⁚

• Jasność i przejrzystość⁚ Umowa z ceną alzową zapewnia jasność i przejrzystość w kwestii kosztów projektu. Zamawiający wie, ile będzie kosztował projekt, a wykonawca wie, ile zarobi.
• Prostota rozliczeń⁚ Rozliczenia w umowach z ceną alzową są proste i szybkie. Zamawiający płaci ustaloną kwotę, a wykonawca nie musi składać szczegółowych faktur.
• Minimalizacja ryzyka dla zamawiającego⁚ Umowa z ceną alzową minimalizuje ryzyko dla zamawiającego związane z nieprzewidzianymi wzrostami kosztów.
• Szybkie rozpoczęcie projektu⁚ Umowa z ceną alzową pozwala na szybkie rozpoczęcie projektu, ponieważ nie ma potrzeby ustalania szczegółowych kosztów poszczególnych prac.

Te zalety sprawiają, że umowy z ceną alzową są atrakcyjne zarówno dla zamawiających, jak i dla wykonawców.

7.2. Wady Umów z Ceną Alzową

Mimo licznych zalet, umowy z ceną alzową mają również wady, które należy wziąć pod uwagę przed ich podpisaniem. Do najważniejszych wad należą⁚

• Ryzyko dla wykonawcy⁚ Wykonawca ponosi ryzyko związane z nieprzewidzianymi kosztami, które mogą pojawić się w trakcie realizacji projektu. Jeśli koszty te będą wyższe niż zakładano, wykonawca może stracić pieniądze.
• Konieczność precyzyjnego określenia zakresu prac⁚ Aby uniknąć sporów, zakres prac w umowie z ceną alzową musi być precyzyjnie określony. To może być czasochłonne i wymagać szczegółowej analizy.
• Mniejsza elastyczność⁚ Umowy z ceną alzową są mniej elastyczne niż umowy z ceną kosztową. Jeśli w trakcie realizacji projektu konieczne będą zmiany, mogą one prowadzić do sporów i opóźnień.
• Trudność w ocenie kosztów⁚ W niektórych przypadkach trudno jest dokładnie oszacować koszty projektu, co może prowadzić do problemów finansowych dla wykonawcy.

Te wady należy wziąć pod uwagę przed podpisaniem umowy z ceną alzową i starannie przeanalizować, czy ta forma umowy jest odpowiednia dla danego projektu.

Przykłady Zastosowania Umów z Ceną Alzową

Umowy z ceną alzową znajdują zastosowanie w różnych branżach, np. w budownictwie, usługach i inżynierii.

8.1. Umowy w Branży Budowlanej

W branży budowlanej umowy z ceną alzową są powszechnie stosowane, szczególnie w przypadku realizacji dużych projektów, takich jak budowa domów, budynków użyteczności publicznej, dróg czy mostów. Zamawiający, np. deweloperzy, inwestorzy publiczni, preferują umowy z ceną alzową, ponieważ zapewniają im pewność co do kosztów projektu i pozwalają na łatwe planowanie budżetu. Wykonawcy, np. firmy budowlane, również często stosują umowy z ceną alzową, ponieważ dają im możliwość zysku z projektu, ale jednocześnie wiążą się z ryzykiem nieprzewidzianych kosztów. W przypadku projektów budowlanych, kluczowe jest dokładne określenie zakresu prac, specyfikacji technicznej i harmonogramu realizacji, aby uniknąć sporów i opóźnień.

8.2. Umowy w Branży Usługowej

W branży usługowej umowy z ceną alzową są stosowane w przypadku realizacji usług o określonym zakresie i specyfikacji. Przykładem może być umowa na wykonanie usługi remontowej, sprzątania, konserwacji, projektowania lub doradztwa. Zamawiający, np. właściciele firm, osoby prywatne, preferują umowy z ceną alzową, ponieważ pozwalają im na łatwe zaplanowanie budżetu i uniknięcie nieprzewidzianych kosztów. Wykonawcy, np. firmy remontowe, sprzątające, projektowe, również często stosują umowy z ceną alzową, ponieważ dają im możliwość zysku z projektu, ale jednocześnie wiążą się z ryzykiem nieprzewidzianych kosztów. W przypadku usług, kluczowe jest dokładne określenie zakresu usług, specyfikacji technicznej i harmonogramu realizacji, aby uniknąć sporów i opóźnień.

8.3. Umowy w Branży Inżynieryjnej

W branży inżynieryjnej umowy z ceną alzową są stosowane w przypadku realizacji projektów o złożonej specyfikacji technicznej, np. projektowania i budowy mostów, elektrowni, systemów informatycznych. Zamawiający, np. firmy energetyczne, firmy telekomunikacyjne, inwestorzy infrastrukturalni, preferują umowy z ceną alzową, ponieważ zapewniają im pewność co do kosztów projektu i pozwalają na łatwe planowanie budżetu. Wykonawcy, np. firmy inżynieryjne, firmy budowlane, często stosują umowy z ceną alzową, ponieważ dają im możliwość zysku z projektu, ale jednocześnie wiążą się z ryzykiem nieprzewidzianych kosztów. W przypadku projektów inżynieryjnych, kluczowe jest dokładne określenie zakresu prac, specyfikacji technicznej i harmonogramu realizacji, aby uniknąć sporów i opóźnień.

Podsumowanie

Umowy z ceną alzową są popularnym rozwiązaniem w wielu branżach, ale ich zastosowanie wymaga starannego przygotowania i przemyślanej strategii. Kluczowe jest precyzyjne określenie zakresu prac, specyfikacji technicznej, harmonogramu realizacji i warunków płatności, aby zminimalizować ryzyko dla obu stron. Zarówno zamawiający, jak i wykonawca powinni być świadomi swoich obowiązków i praw, a także stosować strategie zarządzania ryzykiem, aby zapewnić sukces projektu. W przypadku sporów, ważne jest, aby dążyć do polubownego rozwiązania, a jeśli to niemożliwe, skorzystać z procedur rozstrzygania sporów określonych w umowie lub w przepisach prawa.