Zarzamora: Roślina o bogatym dziedzictwie i niezwykłych właściwościach

Zarzamora⁚ Roślina o bogatym dziedzictwie i niezwykłych właściwościach

Zarzamora, znana również jako jeżyna, to roślina o długiej historii i szerokim zastosowaniu․ Od wieków ceniona jest za swoje walory smakowe, lecznicze i ozdobne․ W niniejszym artykule przyjrzymy się bliżej tej fascynującej roślinie, odkrywając jej cechy charakterystyczne, właściwości i zastosowania․

Wprowadzenie

Zarzamora, znana również jako jeżyna, to roślina należąca do rodziny różowatych (Rosaceae), odznaczająca się bogatym dziedzictwem i niezwykłymi właściwościami․ Jej owoce, powszechnie nazywane jeżynami, są cenione za swój słodko-kwaśny smak i bogactwo składników odżywczych․ Zarzamora od wieków odgrywa ważną rolę w kulturze i historii ludzkości, będąc źródłem pożywienia, lekarstwa i inspiracji․

Współcześnie zarzamora cieszy się rosnącym zainteresowaniem ze strony naukowców i konsumentów, którzy doceniają jej walory zdrowotne․ Owoce zarzamor są bogate w antyoksydanty, witaminy i minerały, które wykazują korzystny wpływ na organizm człowieka․ Ponadto, zarzamora jest stosowana w przemyśle spożywczym, kosmetycznym i farmaceutycznym․

Niniejszy artykuł stanowi kompleksowe omówienie zarzamor, obejmujące jej charakterystykę morfologiczną, klasyfikację botaniczna, rozmnażanie, uprawę, właściwości odżywcze i zdrowotne oraz zastosowanie․ Zapraszamy do lektury!

Zarzamora⁚ Nazwa, pochodzenie i znaczenie

Nazwa “zarzamora” pochodzi od staropolskiego słowa “zarza”, oznaczającego “krzew cierniowy”․ Nazwa ta odzwierciedla charakterystyczne cechy rośliny, która charakteryzuje się obecnością licznych kolców na łodygach․ W języku polskim używa się również nazwy “jeżyna”, która prawdopodobnie wywodzi się od kształtu owoców przypominających jeża․

Zarzamora jest rośliną o szerokim zasięgu występowania, rosnącą dziko w wielu regionach świata․ Jej pochodzenie wiąże się z Europą, Azją i Afryką Północną․ Obecnie zarzamora jest uprawiana na całym świecie, w tym w Polsce, gdzie jest popularnym elementem krajobrazu i źródłem smacznych owoców․

W kulturze ludowej zarzamora od wieków odgrywała ważną rolę․ Jej owoce były cenionym źródłem pożywienia, a roślina sama w sobie była symbolem siły, odporności i długowieczności․ W niektórych kulturach zarzamora była również wykorzystywana w celach leczniczych, a jej liście i korzenie stosowano do przygotowywania naparów i maści․

Klasyfikacja botaniczna

Zarzamora, znana również jako jeżyna, należy do rodziny różowatych (Rosaceae), która obejmuje wiele innych popularnych roślin, takich jak jabłoń, grusza, śliwa czy róża․ W obrębie rodziny różowatych zarzamora zaliczana jest do rodzaju Rubus, który skupia około 250 gatunków krzewów i roślin zielnych․

Najbardziej rozpowszechnionym gatunkiem zarzamor jest Rubus fruticosus, znany również jako jeżyna pospolita․ Gatunek ten charakteryzuje się dużą zmiennością morfologiczną, co doprowadziło do wyodrębnienia wielu odmian i podgatunków․

Zarzamora jest rośliną o złożonej klasyfikacji botanicznej․ W przeszłości wiele odmian zarzamor było klasyfikowanych jako odrębne gatunki․ Obecnie, dzięki badaniom genetycznym, naukowcy mają lepsze zrozumienie różnorodności genetycznej zarzamor i mogą precyzyjniej określić jej klasyfikację․

Rodzaj Rubus

Rodzaj Rubus, do którego należy zarzamora, jest jednym z najbardziej zróżnicowanych rodzajów w rodzinie różowatych․ Obejmuje on szeroką gamę roślin, w tym krzewy, rośliny zielne, pnącza i drzewa․ Wiele gatunków z rodzaju Rubus jest cenionych za swoje owoce, takie jak maliny, jeżyny, poziomki i borówki․

Rośliny z rodzaju Rubus charakteryzują się obecnością kolców na łodygach, które służą im do ochrony przed roślinożercami․ Ich liście są zazwyczaj złożone, a kwiaty mają zazwyczaj pięciokrotny symetrię․ Owoce są zbiorowiskami drobnych owocni, które tworzą soczystą i smaczną masę;

Rodzaj Rubus jest szeroko rozpowszechniony na całym świecie, z wyjątkiem Antarktydy․ Wiele gatunków z tego rodzaju jest uprawianych w celach komercyjnych, a ich owoce są ważnym elementem diety człowieka․

Gatunek Rubus fruticosus

Rubus fruticosus, znany również jako jeżyna pospolita, jest najbardziej rozpowszechnionym gatunkiem zarzamor․ Charakteryzuje się dużą zmiennością morfologiczną, co doprowadziło do wyodrębnienia wielu odmian i podgatunków․

Rubus fruticosus to krzew o płożących się lub wzniesionych łodygach, które osiągają długość od 1 do 3 metrów․ Łodygi są pokryte kolcami, które ułatwiają im przyczepianie się do podpór․ Liście są złożone, składające się z 3-7 listków o ząbkowanych brzegach․

Kwiaty Rubus fruticosus są białe lub różowe, zebrane w grona․ Owoce, czyli jeżyny, są kuliste lub owalne, o czarnym kolorze․ Są one soczyste i słodko-kwaśne w smaku, a ich dojrzewanie następuje od lipca do września․

Charakterystyka morfologiczna

Zarzamora (Rubus fruticosus) to krzew o silnym wzroście, charakteryzujący się płożącymi lub wzniesionymi łodygami, które mogą osiągać długość od 1 do 3 metrów․ Łodygi są pokryte licznymi, ostrymi kolcami, które służą im do ochrony przed roślinożercami i ułatwiają przyczepianie się do podpór․

Liście zarzamor są złożone, składające się z 3-7 listków o ząbkowanych brzegach․ Liście te są zazwyczaj owalne lub lancetowate, o długości od 5 do 10 cm․ Ich powierzchnia jest pokryta delikatnym meszkiem, a kolor może się wahać od zielonego do szarozielonego․

Kwiaty zarzamor są białe lub różowe, zebrane w grona․ Mają one pięciokrotny symetrię i są dość duże, o średnicy od 2 do 3 cm․ Kwitnienie zarzamor przypada na okres od czerwca do sierpnia․ Owoce, czyli jeżyny, są kuliste lub owalne, o czarnym kolorze․ Są one soczyste i słodko-kwaśne w smaku, a ich dojrzewanie następuje od lipca do września․

Łodyga i liście

Łodygi zarzamor (Rubus fruticosus) są długie, płożące się lub wzniesione, osiągając długość od 1 do 3 metrów․ Charakteryzują się obecnością licznych, ostrych kolców, które służą im do ochrony przed roślinożercami i ułatwiają przyczepianie się do podpór․ Kolce te są rozmieszczone nieregularnie wzdłuż łodygi, a ich wielkość i kształt mogą się różnić w zależności od odmiany․

Liście zarzamor są złożone, składające się z 3-7 listków o ząbkowanych brzegach․ Listki te są zazwyczaj owalne lub lancetowate, o długości od 5 do 10 cm․ Ich powierzchnia jest pokryta delikatnym meszkiem, a kolor może się wahać od zielonego do szarozielonego․ Liście zarzamor są sezonowe, opadają na zimę i odrastają na wiosnę․

Zarówno łodygi, jak i liście zarzamor zawierają substancje czynne o właściwościach leczniczych․ W medycynie ludowej wyciągi z tych części rośliny stosowano do leczenia różnych schorzeń, takich jak zapalenie skóry, problemy z trawieniem czy bóle reumatyczne․

Kwiaty i owoce

Kwiaty zarzamor (Rubus fruticosus) są białe lub różowe, zebrane w grona․ Mają one pięciokrotny symetrię i są dość duże, o średnicy od 2 do 3 cm․ Kwiaty zarzamor są zapylane przez owady, takie jak pszczoły, trzmiele i motyle․ Kwitnienie zarzamor przypada na okres od czerwca do sierpnia, a po zapyleniu kwiaty przekształcają się w owoce․

Owoce zarzamor, czyli jeżyny, są kuliste lub owalne, o czarnym kolorze․ Są one soczyste i słodko-kwaśne w smaku, a ich dojrzewanie następuje od lipca do września․ Jeżyny są bogate w witaminy, minerały i antyoksydanty, co czyni je cennym źródłem składników odżywczych․ Są one spożywane na surowo, dodawane do deserów, przetwarzane na dżemy, soki i konfitury․

Jeżyny są również cenione w przemyśle farmaceutycznym, gdzie są wykorzystywane do produkcji leków i suplementów diety․ Wykazują działanie przeciwzapalne, przeciwutleniające i przeciwbakteryjne․

Rozmnażanie zarzamor

Zarzamora (Rubus fruticosus) rozmnaża się zarówno generatywnie, czyli poprzez nasiona, jak i wegetatywnie, czyli poprzez części wegetatywne rośliny․ Oba sposoby rozmnażania mają swoje zalety i wady, a wybór odpowiedniej metody zależy od celów hodowcy․

Rozmnażanie generatywne jest procesem naturalnym, który zachodzi w środowisku naturalnym․ Nasiona zarzamor są rozsiewane przez wiatr, zwierzęta lub wodę․ W uprawie, rozmnażanie generatywne jest stosowane rzadziej, ponieważ jest bardziej czasochłonne i nie gwarantuje zachowania cech rodzicielskich․

Rozmnażanie wegetatywne jest natomiast bardziej powszechne w uprawie zarzamor․ Polega ono na wykorzystaniu części wegetatywnych rośliny, takich jak sadzonki, odkłady, podział kłączy lub szczepienia․ Metoda ta pozwala na szybkie i łatwe uzyskanie nowych roślin, które zachowują cechy rodzicielskie․

Rozmnażanie generatywne

Rozmnażanie generatywne zarzamor (Rubus fruticosus) polega na wykorzystaniu nasion zawartych w owocach․ Nasiona te są drobne i twarde, a ich kiełkowanie wymaga odpowiednich warunków․

Nasiona zarzamor najlepiej kiełkują w temperaturze około 20°C i przy wilgotności gleby około 70%․ Nasiona można siać bezpośrednio do gruntu lub do pojemników, a następnie przenosić do gruntu po wschodach․

Rozmnażanie generatywne jest procesem czasochłonnym i nie gwarantuje zachowania cech rodzicielskich․ W uprawie zarzamor, rozmnażanie generatywne jest rzadko stosowane, głównie w celach hodowlanych, w celu uzyskania nowych odmian․

Rozmnażanie wegetatywne

Rozmnażanie wegetatywne zarzamor (Rubus fruticosus) polega na wykorzystaniu części wegetatywnych rośliny, takich jak sadzonki, odkłady, podział kłączy lub szczepienia․ Metoda ta pozwala na szybkie i łatwe uzyskanie nowych roślin, które zachowują cechy rodzicielskie․

Sadzonki zarzamor można pobierać z pędów jednorocznych lub dwuletnich․ Sadzonki najlepiej pobrać wczesną wiosną lub późnym latem․ Sadzonki należy sadzić w wilgotnym podłożu, w zacienionym miejscu․

Odkłady to kolejna metoda rozmnażania wegetatywnego zarzamor․ Polega ona na ukorzenieniu pędu w glebie․ Odkłady można wykonywać wczesną wiosną lub późnym latem․

Podział kłączy to metoda stosowana w przypadku niektórych odmian zarzamor, które tworzą kłącza․ Kłącza można podzielić na części, a następnie posadzić w osobnych miejscach․

Szczepienie jest metodą stosowaną w przypadku niektórych odmian zarzamor, które są trudne do rozmnażania innymi metodami․ Szczepienie polega na połączeniu pędu jednej rośliny z korzeniem innej․

Uprawa zarzamor

Uprawa zarzamor (Rubus fruticosus) nie jest skomplikowana, ale wymaga przestrzegania pewnych zasad, aby uzyskać obfite plony smacznych owoców․ Zarzamora preferuje stanowiska słoneczne lub półcieniste, a także gleby żyzne, przepuszczalne i umiarkowanie wilgotne;

Przed sadzeniem zarzamor należy przygotować glebę, usuwając chwasty i spulchniając ją na głębokość około 20 cm․ W przypadku gleb ubogich, warto wzbogacić je kompostem lub nawozem organicznym․ Sadzonki zarzamor najlepiej sadzić wczesną wiosną lub późnym latem․

Po posadzeniu zarzamor należy ją regularnie podlewać, zwłaszcza w okresach suszy․ Ważne jest również, aby regularnie usuwać chwasty i nawozić roślinę․ W przypadku odmian o płożących się łodygach, warto zastosować podpory, aby ułatwić zbiory․

Wymagania glebowe i klimatyczne

Zarzamora (Rubus fruticosus) jest rośliną stosunkowo łatwą w uprawie, ale aby uzyskać obfite plony smacznych owoców, należy zapewnić jej odpowiednie warunki․ Zarzamora preferuje stanowiska słoneczne lub półcieniste, a także gleby żyzne, przepuszczalne i umiarkowanie wilgotne․

Gleba powinna być bogata w składniki odżywcze, zwłaszcza w azot, fosfor i potas․ Zarzamora nie toleruje gleb zbyt suchych lub zbyt mokrych․ Optymalne pH gleby dla zarzamor wynosi od 6,0 do 7,0․

Zarzamora jest rośliną odporną na mróz, ale w regionach o surowym klimacie warto zabezpieczyć ją na zimę przed przemarznięciem․ Zarzamora dobrze znosi suszę, ale regularne podlewanie, zwłaszcza w okresach upałów, zapewni jej optymalne warunki do wzrostu i owocowania․

Techniki sadzenia i pielęgnacji

Sadzonki zarzamor (Rubus fruticosus) najlepiej sadzić wczesną wiosną lub późnym latem․ Przed sadzeniem należy przygotować glebę, usuwając chwasty i spulchniając ją na głębokość około 20 cm․ W przypadku gleb ubogich, warto wzbogacić je kompostem lub nawozem organicznym․

Sadzonki zarzamor należy sadzić w odległości około 1-1,5 metra od siebie․ Po posadzeniu, należy obficie podlać roślinę․ W przypadku odmian o płożących się łodygach, warto zastosować podpory, aby ułatwić zbiory․

Zarzamora wymaga regularnego podlewania, zwłaszcza w okresach suszy․ Ważne jest również, aby regularnie usuwać chwasty i nawozić roślinę․ Wczesną wiosną warto zastosować nawóz azotowy, a w okresie kwitnienia i owocowania – nawóz fosforowo-potasowy․

W przypadku odmian o płożących się łodygach, warto przycinać pędy po zakończeniu zbiorów, aby zachować zwarty pokrój rośliny i ułatwić zbiory w przyszłym roku․

Właściwości odżywcze i zdrowotne

Owoce zarzamor (Rubus fruticosus), czyli jeżyny, są cennym źródłem składników odżywczych, które wykazują korzystny wpływ na organizm człowieka․ Są bogate w witaminy, minerały, antyoksydanty i błonnik pokarmowy․

Jeżyny są dobrym źródłem witaminy C, która wzmacnia odporność organizmu, chroni przed infekcjami i wspomaga gojenie ran․ Zawierają również witaminę K, która jest niezbędna do prawidłowego krzepnięcia krwi, a także witaminy z grupy B, które odgrywają ważną rolę w metabolizmie i funkcjonowaniu układu nerwowego․

Jeżyny są również bogate w minerały, takie jak potas, magnez, wapń i żelazo․ Potas reguluje ciśnienie krwi, magnez łagodzi napięcie mięśni, wapń wzmacnia kości i zęby, a żelazo jest niezbędne do produkcji czerwonych krwinek․

Jeżyny są również bogate w antyoksydanty, które chronią organizm przed szkodliwym działaniem wolnych rodników․ Wolne rodniki przyczyniają się do starzenia się organizmu i rozwoju chorób przewlekłych, takich jak choroby serca, nowotwory i choroby neurodegeneracyjne․

Zawartość witamin i minerałów

Jeżyny (Rubus fruticosus) są bogatym źródłem witamin i minerałów, które odgrywają kluczową rolę w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu człowieka․ Wśród witamin obecnych w jeżynach znajdują się⁚

• Witamina C ⎼ silny przeciwutleniacz, wzmacniający odporność organizmu, chroniący przed infekcjami i wspomagający gojenie ran․
• Witamina K ౼ niezbędna do prawidłowego krzepnięcia krwi․
• Witaminy z grupy B ౼ odgrywające ważną rolę w metabolizmie i funkcjonowaniu układu nerwowego․

Jeżyny są również bogate w minerały, takie jak⁚

• Potas ⎼ regulujący ciśnienie krwi․
• Magnez ౼ łagodzący napięcie mięśni․
• Wapń ⎼ wzmacniający kości i zęby․
• Żelazo ౼ niezbędne do produkcji czerwonych krwinek․

Regularne spożywanie jeżyn może przyczynić się do poprawy zdrowia i wzmocnienia organizmu․

Antyoksydanty i ich rola

Jeżyny (Rubus fruticosus) są bogatym źródłem antyoksydantów, które odgrywają kluczową rolę w ochronie organizmu przed szkodliwym działaniem wolnych rodników․ Wolne rodniki to niestabilne cząsteczki, które powstają w organizmie w wyniku naturalnych procesów metabolicznych, a także pod wpływem czynników zewnętrznych, takich jak zanieczyszczenie środowiska, palenie tytoniu, promieniowanie UV i stres․

Wolne rodniki uszkadzają komórki organizmu, przyczyniając się do starzenia się i rozwoju chorób przewlekłych, takich jak choroby serca, nowotwory i choroby neurodegeneracyjne․ Antyoksydanty neutralizują wolne rodniki, chroniąc komórki przed uszkodzeniem․

W jeżynach znajdują się liczne antyoksydanty, takie jak witamina C, witamina E, polifenole i antocyjany․

Regularne spożywanie jeżyn, bogatych w antyoksydanty, może przyczynić się do zmniejszenia ryzyka rozwoju chorób przewlekłych i spowolnienia procesu starzenia się organizmu․

Zastosowanie zarzamor

Zarzamora (Rubus fruticosus) to roślina o wszechstronnym zastosowaniu․ Jej owoce, czyli jeżyny, są cenione za swój słodko-kwaśny smak i bogactwo składników odżywczych; Jeżyny są spożywane na surowo, dodawane do deserów, przetwarzane na dżemy, soki i konfitury․

Jeżyny są również wykorzystywane w przemyśle farmaceutycznym do produkcji leków i suplementów diety․ Wykazują działanie przeciwzapalne, przeciwutleniające i przeciwbakteryjne․ Wyciągi z jeżyn są stosowane w leczeniu chorób układu pokarmowego, dróg moczowych, a także skóry․

W przemyśle kosmetycznym jeżyny są wykorzystywane do produkcji kremów, maseczek i innych kosmetyków, które mają działanie nawilżające, przeciwstarzeniowe i rozjaśniające․

Zarzamora jest również ceniona za swoje walory ozdobne․ Jej krzewy, o dekoracyjnych liściach i kwiatach, są często sadzone w ogrodach i parkach․

W kuchni

Jeżyny (Rubus fruticosus) to owoce o wszechstronnym zastosowaniu w kuchni․ Są cenione za swój słodko-kwaśny smak i bogactwo składników odżywczych․ Jeżyny można spożywać na surowo, dodając je do jogurtów, musli, sałatek owocowych i deserów․

Jeżyny doskonale nadają się do przetwarzania․ Z jeżyn można przygotować pyszne dżemy, konfitury, soki, syropy i nalewki․ Jeżyny można również wykorzystać do produkcji ciast, ciasteczek, tart i innych wypieków․

Jeżyny są również wykorzystywane w kuchni jako dodatek do dań mięsnych i rybnych․ Ich słodko-kwaśny smak doskonale komponuje się z mięsem drobiowym, wieprzowym i dziczyzną․

W niektórych regionach świata jeżyny są wykorzystywane do produkcji wina․ Wino jeżynowe jest znane ze swojego słodkiego i owocowego smaku․

W medycynie

Jeżyny (Rubus fruticosus) są wykorzystywane w medycynie ludowej od wieków․ Współcześnie, badania naukowe potwierdzają ich korzystny wpływ na zdrowie․ Jeżyny wykazują działanie przeciwzapalne, przeciwutleniające i przeciwbakteryjne․

Wyciągi z jeżyn są stosowane w leczeniu chorób układu pokarmowego, takich jak biegunka, zaparcia i wrzody żołądka․

Jeżyny są również pomocne w leczeniu dróg moczowych․

Wyciągi z jeżyn są stosowane w leczeniu chorób skóry, takich jak trądzik, egzema i łuszczyca․

Jeżyny są również wykorzystywane w produkcji suplementów diety, które mają wspomagać odporność organizmu, poprawiać trawienie i chronić przed stresem oksydacyjnym․

W przemyśle

Zarzamora (Rubus fruticosus) znajduje szerokie zastosowanie w przemyśle spożywczym, kosmetycznym i farmaceutycznym․ Jej owoce, czyli jeżyny, są wykorzystywane do produkcji różnego rodzaju produktów․

W przemyśle spożywczym jeżyny są wykorzystywane do produkcji dżemów, konfitur, soków, syropów, nalewek i innych przetworów․ Jeżyny są również dodawane do ciast, ciasteczek, tart i innych wypieków․

W przemyśle kosmetycznym jeżyny są wykorzystywane do produkcji kremów, maseczek i innych kosmetyków, które mają działanie nawilżające, przeciwstarzeniowe i rozjaśniające․

W przemyśle farmaceutycznym jeżyny są wykorzystywane do produkcji leków i suplementów diety․ Wyciągi z jeżyn są stosowane w leczeniu chorób układu pokarmowego, dróg moczowych, a także skóry․

Zarzamora w kulturze i historii

Zarzamora (Rubus fruticosus) od wieków odgrywa ważną rolę w kulturze i historii ludzkości․ Jej owoce, czyli jeżyny, były cenionym źródłem pożywienia, a roślina sama w sobie była symbolem siły, odporności i długowieczności․

W mitologii greckiej jeżyny były związane z boginią Diany, która była uważana za patronkę łowów i dzikiej przyrody․ W średniowieczu jeżyny były wykorzystywane w medycynie ludowej do leczenia różnych schorzeń․

W niektórych kulturach jeżyny były uważane za afrodyzjak․ Współcześnie, jeżyny są popularnym elementem diety i są cenione za swój smak i właściwości zdrowotne․

Zarzamora jest również obecna w literaturze i sztuce․ Wiele wierszy i opowiadań poświęcono tej roślinie, a jej obrazy pojawiają się w malarstwie i rzeźbie․

Podsumowanie

Zarzamora (Rubus fruticosus), znana również jako jeżyna, to roślina o długiej historii i szerokim zastosowaniu․ Od wieków ceniona jest za swoje walory smakowe, lecznicze i ozdobne․

Zarzamora jest bogatym źródłem witamin, minerałów i antyoksydantów, które wykazują korzystny wpływ na organizm człowieka․ Jej owoce są spożywane na surowo, dodawane do deserów, przetwarzane na dżemy, soki i konfitury․

Zarzamora jest również wykorzystywana w przemyśle farmaceutycznym, kosmetycznym i spożywczym․ Jej wyciągi są stosowane w leczeniu różnych schorzeń, a jej owoce są wykorzystywane do produkcji różnego rodzaju produktów․

Zarzamora jest rośliną łatwą w uprawie, a jej krzewy są często sadzone w ogrodach i parkach․

Podsumowując, zarzamora to roślina o bogatym dziedzictwie i niezwykłych właściwościach, która od wieków odgrywa ważną rolę w kulturze i historii ludzkości․

Literatura

Aby pogłębić wiedzę na temat zarzamor (Rubus fruticosus), warto zapoznać się z dostępną literaturą naukową i popularnonaukową․ Poniżej przedstawiamy kilka przykładów publikacji, które mogą być pomocne⁚

• “Rośliny lecznicze” ౼ J․ Kowalewski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2010․
• “Zielnik․ Przewodnik po ziołach i roślinach leczniczych” ⎼ A․ Ożarowski, W․ Jaroniewski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2010․
• “Owoce i warzywa․ Przewodnik po wartościach odżywczych” ౼ J․ Gawęcki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2012․
• “Uprawa roślin jagodowych” ౼ J․ Kwiatkowski, Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie, Lublin 2015․

Dodatkowo, wiele informacji na temat zarzamor można znaleźć w internecie, na stronach internetowych instytucji naukowych i ogrodniczych, a także na blogach i forach internetowych poświęconych uprawie roślin․