Pleonasmy: Definicja, Rodzaje, Przykłady

Pleonasmy⁚ Definicja, Rodzaje, Przykłady

Pleonazm, znany również jako tautologia lub powtórzenie, jest figurą retoryczną, która polega na użyciu zbędnych słów lub wyrażeń, które powtarzają to samo znaczenie.

Wprowadzenie

Pleonasmy, często nazywane tautologiami lub powtórzeniami, stanowią interesujące zjawisko językowe, które od wieków fascynuje językoznawców i literaturoznawców. Choć powszechnie uznawane za zbędne i niepotrzebne powielanie znaczenia, pleonasmy odgrywają zaskakująco istotną rolę w języku i literaturze. Ich zastosowanie może służyć zarówno wzmocnieniu wyrażenia, jak i stworzeniu efektu retorycznego, dodając emocjonalności i ekspresji do przekazu. W niniejszym artykule przyjrzymy się bliżej definicji pleonasmu, jego różnym rodzajom, przykładom zastosowania w różnych językach oraz funkcji, jakie pełni w literaturze.

Definicja Pleonasmu

Pleonazm, w językoznawstwie, to figura retoryczna polegająca na użyciu zbędnych słów lub wyrażeń, które powtarzają to samo znaczenie. Innymi słowy, pleonazm to nadmiarowość, która nie wnosi nic nowego do treści wypowiedzi. Przykładem może być zdanie “Wrócił z powrotem do domu”. Słowo “z powrotem” jest zbędne, ponieważ “wrócił” już implikuje powrót. Pleonazm może występować na różnych poziomach języka, od pojedynczych słów po całe zdania, i może być świadomym zabiegiem stylistycznym lub nieumyślnym błędem językowo-stylistycznym.

Rodzaje Pleonasmów

Pleonasmy można podzielić na dwie główne kategorie⁚ gramatyczne i stylistyczne. Pleonasmy gramatyczne wynikają z budowy języka i są często nieświadomym błędem. Przykładowo, w zdaniu “Wziął swój własny samochód” słowo “własny” jest zbędne, ponieważ “swój” już wskazuje na przynależność. Pleonasmy stylistyczne, z drugiej strony, są świadomym zabiegiem stylistycznym, mającym na celu wzmocnienie wyrażenia, stworzenie efektu retorycznego lub dodanie emocjonalności. Przykładem może być zdanie “Był tak zmęczony, że ledwo mógł stać na nogach”. Słowo “ledwo” jest tu zbędne, ale podkreśla stopień zmęczenia.

Pleonasmy Gramatyczne

Pleonasmy gramatyczne, często nazywane tautologiami, wynikają z struktury języka i są zazwyczaj nieświadomym błędem. Powstają, gdy w zdaniu pojawiają się słowa lub wyrażenia, które powtarzają to samo znaczenie, tworząc nadmiarowość. Przykłady pleonasmów gramatycznych obejmują⁚

• “Wrócił z powrotem” ⎯ “Wrócił” już implikuje powrót.
• “Wziął swój własny samochód” ⎻ “Własny” jest zbędne, ponieważ “swój” wskazuje na przynależność.
• “Zobaczył to na własne oczy” ⎯ “Własne” jest zbędne, ponieważ “zobaczył” implikuje użycie oczu.

Pleonasmy gramatyczne często są wynikiem nieprecyzyjnego użycia języka lub braku świadomości gramatycznych zasad.

Pleonasmy Stylistyczne

Pleonasmy stylistyczne, w przeciwieństwie do gramatycznych, są świadomym zabiegiem stylistycznym, mającym na celu wzmocnienie wyrażenia, stworzenie efektu retorycznego lub dodanie emocjonalności do wypowiedzi. Choć z pozoru zbędne, pleonasmy stylistyczne mogą nadać tekstowi wyrazistość, podkreślić ważne elementy i zwiększyć siłę przekazu. Przykłady pleonasmów stylistycznych⁚

• “Był tak zmęczony, że ledwo mógł stać na nogach” ⎻ “Ledwo” jest zbędne, ale podkreśla stopień zmęczenia.
• “Wrócił do domu, do swojego domu” ⎯ Powtórzenie “do domu” wzmacnia poczucie tęsknoty i powrotu.
• “Zobaczył to na własne oczy, i to wszystko” ⎻ “I to wszystko” dodaje dramatyzmu i podkreśla wagę wydarzenia.

Pleonasmy stylistyczne są świadomym wyborem autora, który chce osiągnąć określony efekt stylistyczny.

Przykłady Pleonasmów

Pleonasmy występują w wielu językach, w tym polskim, angielskim i hiszpańskim. W każdym z tych języków można znaleźć zarówno pleonasmy gramatyczne, jak i stylistyczne. Poniżej przedstawiono kilka przykładów⁚

• Język polski⁚ “Wrócił z powrotem”, “Wziął swój własny samochód”, “Zobaczył to na własne oczy”, “Jest to bardzo ważne”, “Jest to bardzo piękne”.
• Język angielski⁚ “He returned back home”, “He took his own car”, “He saw it with his own eyes”, “It is very important”, “It is very beautiful”.
• Język hiszpański⁚ “Volvió de vuelta a casa”, “Tomó su propio coche”, “Lo vio con sus propios ojos”, “Es muy importante”, “Es muy bonito”.

Przykłady te ilustrują różnorodność form pleonasmów w różnych językach, a także ich częste występowanie zarówno w mowie potocznej, jak i w piśmiennictwie.

Pleonasmy w Języku Polskim

W języku polskim pleonasmy są powszechne zarówno w mowie potocznej, jak i w piśmiennictwie. Przykładami pleonasmów gramatycznych są⁚

• “Wrócił z powrotem” ⎯ “Wrócił” już implikuje powrót.
• “Wziął swój własny samochód” ⎯ “Własny” jest zbędne, ponieważ “swój” wskazuje na przynależność.
• “Zobaczył to na własne oczy” ⎯ “Własne” jest zbędne, ponieważ “zobaczył” implikuje użycie oczu.
• “Jest to bardzo ważne” ⎻ “Jest to” jest zbędne, ponieważ “ważne” jest już przymiotnikiem.
• “Jest to bardzo piękne” ⎻ “Jest to” jest zbędne, ponieważ “piękne” jest już przymiotnikiem.

Pleonasmy stylistyczne w języku polskim często służą wzmocnieniu wyrażenia lub stworzeniu efektu retorycznego. Przykładem może być zdanie⁚ “Był tak zmęczony, że ledwo mógł stać na nogach”.

Pleonasmy w Języku Angielskim

W języku angielskim pleonasmy również są powszechne, zarówno w mowie potocznej, jak i w piśmiennictwie. Przykłady pleonasmów gramatycznych w języku angielskim obejmują⁚

• “He returned back home” ⎯ “Returned” już implikuje powrót.
• “He took his own car” ⎯ “Own” jest zbędne, ponieważ “his” wskazuje na przynależność.
• “He saw it with his own eyes” ⎯ “Own” jest zbędne, ponieważ “saw” implikuje użycie oczu.
• “It is very important” ⎻ “It is” jest zbędne, ponieważ “important” jest już przymiotnikiem.
• “It is very beautiful” ⎯ “It is” jest zbędne, ponieważ “beautiful” jest już przymiotnikiem.

Pleonasmy stylistyczne w języku angielskim często służą wzmocnieniu wyrażenia lub stworzeniu efektu retorycznego. Przykładem może być zdanie⁚ “He was so tired that he could barely stand on his feet”.

Pleonasmy w Języku Hiszpańskim

W języku hiszpańskim pleonasmy również są powszechne, choć mogą się różnić od tych występujących w języku polskim czy angielskim. Przykłady pleonasmów gramatycznych w języku hiszpańskim obejmują⁚

• “Volvió de vuelta a casa” ⎯ “Volvió” już implikuje powrót.
• “Tomó su propio coche” ⎯ “Propio” jest zbędne, ponieważ “su” wskazuje na przynależność.
• “Lo vio con sus propios ojos” ⎻ “Propios” jest zbędne, ponieważ “vio” implikuje użycie oczu.
• “Es muy importante” ⎻ “Es” jest zbędne, ponieważ “importante” jest już przymiotnikiem.
• “Es muy bonito” ⎯ “Es” jest zbędne, ponieważ “bonito” jest już przymiotnikiem.

Pleonasmy stylistyczne w języku hiszpańskim często służą wzmocnieniu wyrażenia lub stworzeniu efektu retorycznego. Przykładem może być zdanie⁚ “Estaba tan cansado que apenas podía mantenerse en pie”.

Funkcje Pleonasmów

Pleonasmy, pomimo swojej pozornie zbędnej natury, pełnią w języku i literaturze wiele istotnych funkcji. Ich zastosowanie może służyć wzmocnieniu wyrażenia, stworzeniu efektu retorycznego, a także dodaniu emocjonalności do przekazu.

• Wzmocnienie Wyrażenia⁚ Pleonasmy mogą podkreślać znaczenie wyrażenia, nadając mu większą wagę i siłę. Przykładem może być zdanie “Był tak zmęczony, że ledwo mógł stać na nogach”. Słowo “ledwo” jest zbędne, ale podkreśla stopień zmęczenia.
• Efekt Retoryczny⁚ Pleonasmy mogą służyć jako element retoryczny, dodając do wypowiedzi dramatyzmu, humoru lub ironi. Na przykład zdanie “Wrócił do domu, do swojego domu” może podkreślić poczucie tęsknoty i powrotu.
• Emocjonalność⁚ Pleonasmy mogą dodawać wypowiedzi emocjonalności, podkreślając stan emocjonalny mówcy lub pisarza. Na przykład zdanie “Zobaczył to na własne oczy, i to wszystko” może podkreślić szok i niewiarygodność wydarzenia.

Zastosowanie pleonasmów jest zależne od kontekstu i zamierzeń autora.

Wzmocnienie Wyrażenia

Pleonasmy mogą służyć wzmocnieniu wyrażenia, nadając mu większą wagę i siłę. Powtarzając to samo znaczenie w różny sposób, podkreślają istotność wypowiedzi i skuteczniej przekazują emocje i intencje mówcy lub pisarza. Przykładem może być zdanie “Był tak zmęczony, że ledwo mógł stać na nogach”. Słowo “ledwo” jest tutaj zbędne z punktu widzenia gramatyki, ale podkreśla stopień zmęczenia i dodaje wypowiedzi wyrazistości. Podobnie w zdaniu “Wrócił do domu, do swojego domu” powtórzenie “do domu” wzmacnia poczucie tęsknoty i powrotu, nadając wypowiedzi większą emocjonalność.

Efekt Retoryczny

Pleonasmy mogą służyć jako element retoryczny, dodając do wypowiedzi dramatyzmu, humoru lub ironi. Ich zastosowanie może mieć na celu podkreślenie pewnych aspektów wypowiedzi, zaskoczenie odbiorcy lub stworzenie efektu nieoczekiwanego. Na przykład zdanie “Wrócił do domu, do swojego domu” może podkreślić poczucie tęsknoty i powrotu, dodając wypowiedzi dramatyzmu. Zastosowanie pleonasmu “Zobaczył to na własne oczy, i to wszystko” może mieć na celu podkreślenie szoku i niewiarygodności wydarzenia, dodając wypowiedzi element humoru lub ironi. W zależności od kontekstu i zamierzeń autora, pleonasmy mogą służyć do stworzenia różnych efektów retorycznych.

Emocjonalność

Pleonasmy mogą dodawać wypowiedzi emocjonalności, podkreślając stan emocjonalny mówcy lub pisarza. Powtarzając to samo znaczenie w różny sposób, pleonasmy potrafią wzmocnić odczucia i wyrazić ich intensywność. Na przykład zdanie “Zobaczył to na własne oczy, i to wszystko” może podkreślić szok i niewiarygodność wydarzenia, dodając wypowiedzi element emocjonalnego zaangażowania. Podobnie zdanie “Był tak zmęczony, że ledwo mógł stać na nogach” może wyrazić wyczerpanie i bezradność mówcy. Zastosowanie pleonasmów w kontekście wyrażania emocji pozwala na bardziej intensywne i wyraziste przekazanie stanu psychicznego.

Pleonasmy w Literaturze

Pleonasmy są częstym elementem literatury, zarówno w utworach poetyckich, jak i prozatorskich. Ich zastosowanie może służyć różnym celom, od wzmocnienia wyrażenia i podkreślenia emocji, po stworzenie efektu retorycznego i dodanie tekstowi wyrazistości. Pleonasmy mogą być świadomym zabiegiem stylistycznym, mającym na celu podkreślenie pewnych aspektów wypowiedzi, lub nieświadomym błędem językowo-stylistycznym. W zależności od kontekstu i zamierzeń autora, pleonasmy mogą pełnić różne funkcje w literaturze, dodając tekstom głębię i wyrazistość.

Przykłady z Literatury Polskiej

W literaturze polskiej pleonasmy są często wykorzystywane jako środek stylistyczny, dodający tekstom wyrazistości i emocjonalności. Przykładem może być fragment “Pana Tadeusza” Adama Mickiewicza⁚ “I stał, i patrzył, i słuchał, i myślał”. Powtórzenie czasownika “i stał” podkreśla bezruch i kontemplację postaci, dodając scenie dramatyzmu. W poezji Juliana Tuwima pleonasmy służą często do stworzenia efektu humoru i ironi. Na przykład w wierszu “Rymowanki dla dzieci” znajdujemy zdanie “Wszyscy w koło się śmieją, wszyscy w koło się cieszą”. Powtórzenie “w koło” podkreśla radość i żywiołowość dzieci, dodając wierszowi humoru i dynamiki.

Przykłady z Literatury Angielskiej

W literaturze angielskiej pleonasmy również odgrywają znaczącą rolę, służąc różnym celom stylistycznym. W “Hamlecie” Williama Szekspira, w słynnym monologu Hamleta, znajdujemy zdanie “To be, or not to be, that is the question”. Powtórzenie “to be” podkreśla podstawowe pytanie egzystencjalne, dodając monologowi dramatyzmu i filozoficznej głębi. W poezji Roberta Browninga pleonasmy służą często do stworzenia efektu retorycznego i podkreślenia emocji. Na przykład w wierszu “My Last Duchess” znajdujemy zdanie “She was a good wife, a very good wife”. Powtórzenie “good wife” podkreśla pozytywne cechy kobiety, ale również sugeruje pewien dystans i zimny oddalenie mówcy.

Przykłady z Literatury Hiszpańskiej

W literaturze hiszpańskiej pleonasmy również odgrywają znaczącą rolę, służąc różnym celom stylistycznym. W “Don Kichocie” Miguela de Cervantesa, w momencie, gdy Don Kichot spotyka się z wiejskimi dziewczynami, znajdujemy zdanie “Eran unas muchachas hermosas, unas muchachas muy hermosas”. Powtórzenie “hermosas” podkreśla piękno dziewczyn, dodając scenie element romantyzmu i idealizacji. W poezji Federico García Lorci pleonasmy służą często do stworzenia efektu retorycznego i podkreślenia emocji. Na przykład w wierszu “Romance Sonámbulo” znajdujemy zdanie “La luna está blanca, está muy blanca”. Powtórzenie “blanca” podkreśla biel księżyca, dodając wierszowi element mistyczności i tajemnicy.

Podsumowanie

Pleonasmy, choć często postrzegane jako zbędne i niepotrzebne powtórzenia, odgrywają zaskakująco istotną rolę w języku i literaturze. Ich zastosowanie może służyć zarówno wzmocnieniu wyrażenia, jak i stworzeniu efektu retorycznego, dodając emocjonalności i ekspresji do przekazu. Pleonasmy gramatyczne, wynikające z budowy języka, są często nieświadomym błędem, podczas gdy pleonasmy stylistyczne są świadomym zabiegiem stylistycznym, mającym na celu osiągnięcie określonego efektu. W literaturze pleonasmy są wykorzystywane przez autorów do podkreślenia ważnych elementów, stworzenia efektu retorycznego, a także dodania emocjonalności i wyrazistości tekstom. Zrozumienie funkcji pleonasmów pozwala na lepsze docenienie bogactwa i złożoności języka, a także na głębsze zrozumienie tekstów literackich.